Жеке еңбек шарты (ЖЕШ) - жұмыскер мен жұмыс берушінің арасындағы жазбаша келісім, бұған сәйкес жұмыскер белгілі бір жұмысты (еңбек функциясын) жеке өзі орындауға, еңбек тәртіптемесін сақтауға міндеттенеді, ал жұмыс беруші жұмыскерге келісілген еңбек функциясы бойынша жұмыс беруге, осы Кодексте, ҚР заңдарында және ҚР өзге де нормативтік-құқықтық актілерінде, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің актілерінде көзделген еңбек жағдайын қамтамасыз етуге, жұмыскерге уақтылы және толық мөлшерде жалақы төлеуге міндеттенеді.

Кіммен ЕШ жасауға жол берілмейді

Кіммен ЕШ жасауға жол беріледі

ЕШ нені қамтуы тиіс

ЕШ қандай мерзімге жасалады

ЕШ жасасу, өзгерту және толықтыру тәртібі

ЕШ тоқтату негіздері

ЕШ бұзу тәртібі

Жауапкершілік

Электрондық еңбек шарты (ЭЕШ)

Кіммен ЕШ жасауға жол берілмейді

Мынадай:

1) медициналық қорытынды негізінде адамның денсаулық жағдайына байланысты істеуге болмайтын жұмысты орындауға;
2) ауыр жұмыстарға, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстарға, сондай-ақ жұмыс берушінің мүлкі мен басқа да құндылықтарының сақталуын қамтамасыз етпегені үшін жұмыскердің толық материалдық жауаптылығы көзделетін лауазымдар мен жұмыстарға, сондай-ақ орындалуы олардың денсаулығы мен имандылық тұрғысынан дамуына зиян келтіруі мүмкін жұмыстарға (ойын бизнесі, түнгі ойын-сауық орындарындағы жұмыс, алкоголь өнімдерін, темекі бұйымдарын, есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорларды өндіру, тасымалдау мен сату) он сегіз жасқа толмаған азаматтармен;
3) соттың заңды күшіне енген үкіміне сәйкес белгілі бір лауазымға тұру немесе белгілі бір қызметпен шұғылдану құқығынан айырылған азаматтармен;
4) жұмыс беруші шетелдік жұмыс күшін тартуға жергілікті атқарушы органның рұқсатын алғанға дейін не шетелдік жұмыскер өз бетінше жұмысқа орналасу үшін біліктілігінің сәйкестігі туралы анықтаманы немесе еңбекші көшіп келушіге халықтың көші-қоны мәселелері жөніндегі уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен берілген рұқсатты алғанға дейін немесе ҚР заңдарында белгіленген шектеулерді немесе ерекшеліктерді сақтамай, ҚР аумағында уақытша болатын шетелдіктермен және азаматтығы жоқ адамдармен;
5) білім беру ұйымынан оқу нысаны көрсетілген немесе қабылдайтын ұйымнан кәсіптік даярлаудан және (немесе) тағылымдамадан өтуі туралы анықтамаларды және білім алу мақсатында болуға арналған рұқсатты ұсынбаған, ҚР аумағында уақытша болатын шетелдік студенттермен және тағылымдамадан өтушілермен;
6) ҚР аумағында уақытша болатын, отбасына қосылу мақсатында келуге және онда болуға арналған рұқсатты және ҚР заңнамасында танылатын, ҚР азаматымен некеде тұрғанын растайтын құжатты ұсынбаған;
7) бір жұмыс беруші жеке тұлғаның үй шаруашылығында жұмыстар орындау (қызметтер көрсету) бойынша бір мезгілде бестен көп еңбекші көшіп келушімен еңбек шартын жасасуына жол берілмейді (ҚР Еңбек кодексінің 26-бабының 1-тармағы).

Кіммен ЕШ жасауға жол беріледі

Он алты жасқа толған азаматтармен еңбек шартын жасасуға жол беріледі.

Еңбек шарты:

1) орта білім беру ұйымында негізгі орта, жалпы орта білім алған жағдайларда, он бес жасқа толған азаматтармен;
2) оқудан бос уақытта, денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесін бұзбайтын жұмысты орындау үшін он төрт жасқа толған оқушылармен;
3) кинематография ұйымдарында, театрларда, театр және концерт ұйымдарында, цирктерде денсаулығына және имандылық тұрғысынан дамуына нұқсан келтірмей, шығармалар жасауға және (немесе) орындауға қатысу үшін осы тармақтың 2) тармақшасында айқындалған талаптарды сақтай отырып, он төрт жасқа толмаған адамдармен еңбек шарты жасалуы мүмкін.

Осы баптың 2-тармағында айқындалған жағдайларда еңбек шартына кәмелетке толмаған адаммен қатар оның заңды өкілдерінің біреуі қол қоюға тиіс. ҚР ЕК 31-бабы.

ЕШ нені қамтуы тиіс

Еңбек шартында:

1) тараптардың деректемелері:

• жұмыс беруші жеке тұлғаның тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе), оның тұрақты тұрғылықты жерінің мекенжайы және тұрғылықты жері бойынша тіркеу туралы мәліметтер, жеке басын куәландыратын құжаттың атауы, нөмірі және берілген күні;
• жеке сәйкестендіру нөмірі (бизнес-сәйкестендіру нөмірі);
• жұмыс беруші заңды тұлғаның және оның орналасқан жерінің атауы, жұмыс беруші заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу нөмірі мен күні, бизнес-сәйкестендiру нөмiрi;
• жұмыскердің тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе), оның тұрақты тұрғылықты жерінің мекенжайы және тұрғылықты жері бойынша тіркеу туралы мәліметтер, жеке басын куәландыратын құжаттың атауы, нөмірі, берілген күні, жеке сәйкестендіру нөмірі;

2) белгілі бір мамандық, кәсіп, біліктілік немесе лауазым бойынша жұмысы (еңбек функциясы);
3) жұмыстың орындалатын орны;
4) еңбек шартының мерзімі;
5) жұмыстың басталу күні;
6) жұмыс уақыты мен демалыс уақытының режимі;
7) еңбекке ақы төлеу мөлшері мен өзге де шарттары;
8) егер жұмыс ауыр жұмыстарға жататын болса және (немесе) зиянды және (немесе) қауіпті жағдайларда орындалатын болса, еңбек жағдайларының сипаттамасы, кепілдіктер мен жеңілдіктер;
9) жұмыскердің құқықтары мен міндеттері;
10) жұмыс берушінің құқықтары мен міндеттері;
11) еңбек шартын өзгерту мен тоқтату тәртібі;
12) тараптардың жауаптылығы;
13) жасалу күні мен реттік нөмірі болуға тиіс.

ЕШ қандай мерзімге жасалады

Еңбек шарты:

1) белгіленбеген мерзімге;

2) осы тармақтың 3), 4), 5) және 6) тармақшаларында белгіленген жағдайлардан басқа, бір жылдан кем емес белгілі бір мерзімге.

Еңбек шартының мерзімі аяқталған кезде тараптар оны белгіленбеген немесе кемінде бір жыл белгілі бір мерзімге ұзартуға құқылы.

Егер еңбек шартының қолданылу мерзімі өткен жағдайда тараптардың ешқайсысы соңғы жұмыс күні (ауысым) ішінде еңбек қатынастарын тоқтату туралы хабардар етпесе, ол бұрын жасалған дәл сол мерзімге ұзартылған деп есептеледі.

Белгілі бір мерзімге жасалған еңбек шарты көп дегенде екі ретке ұзартылуы мүмкін.

Еңбек қатынастары жалғасқан кезде еңбек шарты белгіленбеген мерзімге жасалған болып есептеледі.

Осы тармақшаның төртінші және бесінші бөліктерінің ережелері дербес білім беру ұйымдарының және олардың ұйымдарының шетелдік жұмыскерлеріне қолданылмайды;
3) белгілі бір жұмыстың орындалу уақытына;
4) уақытша болмаған жұмыскерді алмастыру уақытына;
5) маусымдық жұмысты орындау уақытына;
6) халықтың көші-қоны мәселелері жөніндегі уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен жергілікті атқарушы органдар беретін шетелдік жұмыс күшін тартуға рұқсаттың, еңбекші көшіп келушіге рұқсаттың және өз бетінше жұмысқа орналасу үшін біліктілігінің сәйкестігі туралы анықтаманың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленетін мерзімдері шегінде жасалуы мүмкін. ҚР ЕК 30-бабы.

ЕШ жасасу, өзгерту және толықтыру тәртібі

ҚР ЕК 33-бабы Еңбек шарты кемінде екі данада жазбаша нысанда жасалады және оған тараптар қол қояды. Еңбек шартының бір-бір данасы жұмыскер мен жұмыс берушіде сақталады. Еңбек шартын жасасу, оған өзгерістер мен толықтырулар енгізу электрондық цифрлық қолтаңба арқылы куәландырылған электрондық құжат нысанында жүргізілуі мүмкін.

Еңбек шартына, оның ішінде басқа жұмысқа ауыстыру кезінде, өзгерістер мен толықтырулар енгізуді тараптар осы баптың 1-тармағында көзделген тәртіппен қосымша келісім түрінде жазбаша нысанда жүзеге асырады.

Еңбек шартының талаптарын өзгерту туралы хабарламаны еңбек шарты тараптарының бірі береді және екінші тарап оны берілген күнінен бастап бес жұмыс күні ішінде қарайды. Еңбек шартының талаптарын өзгерту, оның ішінде басқа жұмысқа ауыстыру кезінде өзгерту туралы хабарлама алған тарап қабылданған шешім туралы осы бапта белгіленген мерзімде екінші тарапқа хабарлауға міндетті.

Адамды жұмысқа жіберу еңбек шартын жасасқаннан кейін ғана жүзеге асырылады.
Жұмыс берушінің кінәсінен еңбек шарты болмаған және (немесе) тиісті түрде ресімделмеген жағдайда, ол Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен жауаптылықта болады. Бұл жағдайда еңбек қатынастары жұмыскер жұмысқа кіріскен күннен бастап туындады деп есептеледі.

Еңбек шартының жұмыс берушінің кінәсінен жарамсыз деп танылуы бұрынғы жұмыскердің еңбегіне ақы алу, жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысының пайдаланылмаған күндері үшін өтемақы төлемін, өзге де төлемдер мен жеңілдіктер алу құқығынан айырылуына әкеп соқпайды.
Еңбек шартының жекелеген талаптарының жарамсыз деп танылуы еңбек шартының тұтастай жарамсыздығына әкеп соқпайды.

Жұмыс берушінің оны тоқтату күні мен негізі туралы белгісі бар
еңбек шарты жұмыскердің еңбек қызметін растайтын құжат болуы мүмкін. ҚР ЕК 35-бабы. .

Қайта ұйымдастыруға немесе экономикалық, технологиялық жағдайлардың, еңбекті ұйымдастыру жағдайларының өзгеруіне және (немесе) жұмыс берушінің жұмыс көлемінің қысқаруына байланысты өндірісті ұйымдастырудағы өзгерістерге орай, жұмыскер өз мамандығына немесе кәсібіне, тиісті біліктілігіне сәйкес жұмысын жалғастырған кезде, еңбек жағдайларын өзгертуге жол беріледі. Еңбек жағдайлары өзгерген кезде еңбек шартына тиісті толықтырулар мен өзгерістер енгізіледі. ҚР ЕК 46-бабы.

ЕШ тоқтату негіздері

Еңбек шартын тоқтату үшін негіздер:

1) тараптардың келісімі бойынша еңбек шартын бұзу;
2) еңбек шарты мерзімінің аяқталуы;
3) жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу;
4) жұмыскердің басқа жұмыс берушіге ауысуына байланысты;
5) жұмыскердің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу;
6) тараптардың еркінен тыс мән-жайлар;
7) жұмыскердің еңбек қатынастарын жалғастырудан бас тартуы;
8) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайлардан басқа, жұмыскердің сайланбалы жұмысқа (лауазымға) ауысуы немесе еңбек қатынастарын жалғастыру мүмкіндігін жоққа шығаратын лауазымға тағайындалуы;
9) еңбек шартын жасасу талаптарының бұзылуы болып табылады.

ЕШ бұзу тәртібі

ҚР ЕК 50-бабына сәйкес Еңбек шарты тараптардың келісімі бойынша бұзылуы мүмкін.
Еңбек шартын тараптардың келісімі бойынша бұзуға ниет білдірген, еңбек шартының бір тарапы еңбек шартының екінші тарапына хабарлама жібереді.
Хабарламаны алған тарап үш жұмыс күні ішінде екінші тарапқа қабылданған шешім туралы жазбаша нысанда хабарлауға міндетті.
Тараптардың келісімі бойынша еңбек шартын бұзу
күні жұмыскер мен жұмыс беруші арасындағы келісім бойынша айқындалады.

Белгiлi бiр мерзiмге жасалған еңбек шарты оның мерзiмiнiң өтуіне байланысты тоқтатылады.

2. Егер жүкті әйел бір жылдан кем емес белгілі бір мерзімге жасалған еңбек шартының мерзімі аяқталған күні мерзімі он екі және одан көп апта жүктілігі туралы анықтама ұсынса, сондай-ақ үш жасқа дейінгі баласы бар, бала асырап алған және бала күтімі бойынша жалақысы сақталмайтын демалысқа өз құқығын пайдалануға ниет білдірген жұмыскер уақытша болмаған жұмыскерді алмастыру жағдайынан басқа, еңбек шартының мерзімін ұзарту туралы жазбаша өтініш берсе, онда жұмыс беруші еңбек шартының мерзімін бала күтімі бойынша демалыс аяқталған күнді қоса алып ұзартуға міндетті.

3. Белгiлi бiр жұмыстың орындалу уақытына жасалған еңбек шартының мерзiмi өткен күн жұмыстың аяқталған күні болып табылады.

4. Уақытша болмаған жұмыскердi алмастыру уақытына жасалған еңбек шарты мерзiмiнiң өткен күнi жұмыс орны (лауазымы) сақталған жұмыскердiң жұмысқа шығатын күнi не жұмыс орны (лауазымы) сақталған жұмыскермен еңбек шарты тоқтатылған күн болып табылады. ҚР ЕК 51-бабы

Егер еңбек, ұжымдық шарттарда хабардар етудің неғұрлым ұзақ мерзімі көзделмесе, жұмыс беруші еңбек шартын бұзу кезінде еңбек шартын бұзу туралы жұмыскерді кемінде бір ай бұрын хабардар етуге міндетті. Еңбек шартын жұмыскердің келісімімен бұзу хабардар ету мерзімі өткенге дейін жүргізілуі мүмкін.

Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы ҚР Заңында белгіленген зейнеткерлік жасқа толғанға дейін екі жылдан кем уақыт қалған қызметкерлермен еңбек шартын бұзуға жол берілмейді. ҚР КК 53-бабының 1-тармағы.

Жұмыскер бұл туралы жұмыс берушіні кемінде бір ай бұрын жазбаша хабардар ете отырып, еңбек шартын өз бастамасы бойынша бұзуға құқылы. Еңбек шартында жұмыскердің еңбек шартын бұзу туралы жұмыс берушіні хабардар етуінің неғұрлым ұзақ мерзімін белгілеуіне жол беріледі.

Еңбек шарты жұмыскердің бастамасы бойынша жұмыс берушінің жазбаша келісімімен хабардар ету мерзімі өткенге дейін бұзылуы мүмкін. ҚР КК 56-бабының 1, 2-тармақтары.

Жауапкершілік

ӘҚБтК 86-бабының негізінде - Жұмыс берушінің адамды еңбек шартын жасаспай жұмысқа жіберуі - лауазымды адамдарға - 30, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға - 60, орта кәсіпкерлік субъектілеріне - 80, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне - 150 АЕК мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.

Әкiмшiлiк жаза қолданылғаннан кейiн бiр жыл iшiнде қайталап жасалған әрекет (әрекетсiздiк) - лауазымды адамдарға - 60, шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне немесе коммерциялық емес ұйымдарға - 80, орта кәсiпкерлiк субъектiлерiне - 100, iрi кәсiпкерлiк субъектiлерiне - 200 АЕК мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады.

Кәмелетке толмағандарға қатысты жасалған әрекет (әрекетсіздік), - лауазымды адамдарға - 50, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға - 80, орта кәсіпкерлік субъектілеріне - 150, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне - 200 АЕК мөлшерінде айыппұл салуға
әкеп соғады.

Әкiмшiлiк жаза қолданылғаннан кейiн бiр жыл iшiнде қайталап жасалған әрекет (әрекетсiздiк) - лауазымды адамдарға - 70, шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне немесе коммерциялық емес ұйымдарға - 150, орта кәсiпкерлiк субъектiлерiне - 200, iрi кәсiпкерлiк субъектiлерiне - 300 АЕК мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады.

Электрондық еңбек шарты

Қазақстан Республикасының еңбек нарығы белсенді түрде цифрландырылуда. Электрондық еңбек шарттарын жасасу қарқын алуда. Электрондық түрде жасалатын еңбек шарттарын есепке алудың бірыңғай жүйесі (ЕШЕБЖ) енгізіледі. Еңбек шарттарын есепке алудың бірыңғай жүйесі - еңбек шарттарын, еңбек қызметін және қызметкерлер санын есепке алуды автоматтандыруға арналған ақпараттық жүйе. ҚР КК 1-бабы 1-тармағының 35-1-тармақшасы.

Электрондық еңбек шарттары жазбаша нысанда жасалатын еңбек шартының дәстүрлі нысанына қосымша опция болып табылады, Еңбек шарттарын тіркеу https://www.enbek.kz сайты арқылы жүзеге асырылады. Ол үшін Электрондық еңбек биржасының (бұдан әрі - ЭЕБ) www.enbek.kz порталында тіркелу қажет, кәсіпорын туралы мәліметтер ЭЦҚ-мен расталуы тиіс.

ЕШЕБЖ-ның негізгі артықшылықтары:

• қағаз құжаттарды жинау қажеттілігінің болмауына байланысты жұмысқа орналастыру процесін жеңілдету,
• шарттың, жарналардың және қорларға аударымдардың болуын бейнелеу, сондай-ақ жұмыс берушінің қызметкер алдындағы міндеттемелерін бекіту арқылы әлеуметтік тәуекелдерден қорғау.

Шарттар екі тілде: қазақ және орыс тілдерінде жасалуы мүмкін.

Жұмыс беруші ақпаратты ЕШЕБЖ-мен кадрлық қамтамасыз етуді ықпалдастыру арқылы немесе «Электрондық еңбек биржасы» мемлекеттік ақпараттық порталы немесе ЕШЕБЖ-мен ықпалдастырылған еңбек шарттарын есепке алуды автоматтандыру жөніндегі басқа да ақпараттық жүйелер арқылы ЕШЕБЖ-ға енгізеді:

• қызметкермен еңбек шартын жасасу және тоқтату туралы;
• еңбек шартына енгізілетін өзгерістер және (немесе) толықтырулар туралы

ҚР ЕК 23-бабы 2-тармағының 27-тармақшасына сәйкес - Жұмыс беруші: еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган айқындаған тәртіппен жұмыскермен еңбек шартын жасасу және тоқтату, оған енгізілетін өзгерістер және (немесе) толықтырулар туралы ақпаратты еңбек шарттарын есепке алудың бірыңғай жүйесіне енгізуге міндетті.

Еңбек шарттарын есепке алудың бірыңғай жүйесіне (ЕШЕБЖ) мәліметтерді енгізу мерзімдері:

1) жаңадан жасалған еңбек шарттары туралы - екі тарап еңбек шартына қол қойған күннен бастап 5 жұмыс күнінен кешіктірмей;
2) қолданылу мерзімі өтпеген еңбек шарттары туралы:

• жұмыскерлер саны 2000 адамға дейінгі кәсіпорындар үшін - Қағидалар күшіне енген күннен бастап 1 жыл ішінде;
• жұмыскерлер саны 2000 адамнан асатын кәсіпорындар үшін - Қағидалар күшіне енген күннен бастап 2 жыл ішінде;

3) еңбек шартына өзгерістер мен толықтырулар туралы - екі тарап қол қойған күннен бастап күнтізбелік 15 күннен кешіктірмей;
4) жұмыскер жұмысқа қайта алынған жағдайда түзету туралы - қалпына келтірілген күннен бастап 10 жұмыс күні ішінде;
5) мәліметтерді дұрыс енгізбеген кезде қатені түзету туралы - бастапқы деректерді енгізген күннен бастап күнтізбелік 30 күн ішінде;
6) жұмыскердің және (немесе) жұмыс берушінің деректемелері дұрыс енгізілмеген кезде мәліметтерді жою - бастапқы деректемелер енгізілген күннен бастап күнтізбелік 30 күн ішінде;
7) еңбек шартын тоқтату туралы - еңбек шарты тоқтатылған күннен бастап 3 жұмыс күнінен кешіктірмей.
ЕШЕБЖ-дан мәліметтерді жеке және заңды тұлғаларға еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган ҚР дербес деректер және оларды қорғау туралы заңнамасының талаптарын ескере отырып, электрондық немесе қағаз нысандағы сұрау салу негізінде ұсынады.

Еңбек шарттарын есепке алудың бірыңғай жүйесінде еңбек шарты туралы мәліметтерді ұсыну және алу қағидалары, Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2020 жылғы 3 қыркүйектегі № 353 бұйрығы. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2020 жылғы 4 қыркүйекте № 21173 болып тіркелді.