Лизинг – бұл объектіні кейіннен сатып алу мүмкіндігімен бірдеңені жалға алу. Жалдау кезінде лизинг берушіге төлемдер енгізіледі, олар кейін объектінің бағасынан шегеріледі. Демек, лизинг объектісін пайдаланғаны үшін төлемдер оның құнының есебіне түседі, ал сатудың соңғы бағасы біртіндеп төмендейді.

Лизинг дегеніміз не

Лизинг түрлері

Лизинг нысанасы не болып табылады

Лизинг дегеніміз не

Лизинг – бұл уақытша пайдалану немесе иелену шарты бойынша лизингтік компания немесе банк (лизинг беруші) жабдықты өз меншігіне жеткізушілерден сатып алатын инвестициялық қызмет тәсілі. Ал лизинг алушы өз кезегінде лизинг берушіге шартта айтылған төлемдерді төлейді. Осы төлемдер аяқталғаннан кейін лизинг объектісі шарт бойынша алушының өзінің иелігіне өтеді.

Бірінші кезекте, лизинг заңды тұлғалар үшін оңтайлы. Тиімді бизнес-жоспар жағдайында ұйым қажетті жабдықты алуға және қаржылық шығындарды жоғалтпай қызметті бастауға мүмкіндік алады. Бұл фактор шағын және орта бизнес саласындағы кәсіпкерлер үшін ерекше маңызды.

«Лизинг» термині ағылшын тілінен «жалдау» деп аударылады және кредит пен жалдауды үйлестіретін қаржы құралын білдіреді.

Лизинг беруші көрсетілген қаражатты лизинг алушының өтінімі бойынша оларды пайдалануға беру үшін сатып алатындықтан, лизинг компаниясы өнім беруші мен сатып алушы арасында делдал болып табылатын негізгі құралдарды – жабдықтарды, жылжымайтын мүлікті, көлік құралдарын сатып алу үшін салымдарды қаржыландыру нысаны болып табылады. Мүлік оны толық сатып алған кезге дейін лизинг берушінің меншігінде болады, ал ол клиентке пайдалануға беріледі. Лизинг алушыда меншік құқығы лизинг төлемдерін толық төлеу кезінде қабылдау-тапсыру актісіне қол қойылғаннан кейін ғана туындайды.

Лизинг берушi өнiмдi сатып алатын өндiрушiге кредит беру ретiнде қаралады, ол кейiн тараптар келiскен шарттарда лизинг алушының пайдалануына берiледi.

Лизинг түрлері

Жедел лизинг - лизинг алушыға берiлетiн мүлiк амортизациясының мерзiмiнен аз қысқа мерзiмге қолданылады. Шарт аяқталғаннан кейін ол лизингтік компанияның басқа клиентіне жалға берілуі мүмкін. Бұл жағдайда лизинг алушыға шарттың қолданылу кезеңінде берілген объекті құнының 75%-дан кемі өтеледі және ол ақырында сатып алынбайды.

Іс жүзінде, бұл түрі жиі қолданылмайды. Себебі жалға берілген мүлікті сақтандыру, техникалық қызмет көрсету және жөндеу бойынша міндет лизингтік компанияға жүктеледі. Бұл ретте лизингтік төлемдердің мөлшері, әдетте, басқа түрлердегі шарттарды жасасуға қарағанда жоғары, өйткені лизинг беруші қосымша тәуекелдерді ескереді.

Қаржы лизингі – лизингтің ең кең таралған түрі, ол өндірушіге кредит беру ретінде қолданылады, себебі лизингтік компания клиент таңдаған өндірушіден оған өткізу нарығын қамтамасыз ете отырып, мүлікті сатып алады.

Лизингтің бұл түрі үш жақты қатынастармен сипатталады: жеткізу тікелей өндірушіден (жеткізушіден) тұтынушыға жүргізіледі, ал төлемді лизингтік компания жүзеге асырады, лизинг алушы лизинг берушіге лизинг объектісінің құнын, оған қоса сыйақыны өтейді. Бұл ретте мүліктің кездейсоқ бүліну тәуекелі лизинг алушыға жүктеледі. Кепiлдiк мерзiмi кезеңiнде сапа, жинақтылық, ақауларды жою жөнiндегi талаптар тiкелей өндiрушiге лизингтiк компанияны айналып өтiп ұсынылады. Шарттың осы түрінің қолданылу мерзімі жалға берілетін мүліктің амортизация мерзімінен асады. Шарттың қолданылу кезеңi iшiнде лизинг берушi берiлетiн мүлiктiң толық құнын және өзiнiң пайдасын қоса алғанда, өзiнiң шығындарын өтейдi.

Кері лизинг - қаржылық лизингке ұқсас. Тек бұл жағдайда лизингтік компания лизинг алушыға одан негізгі құралды сатып ала отырып, одан әрі оны бұрынғы меншік иесіне жалға бере отырып, іс жүзінде кредит беруді жүзеге асырады. Бұл жағдайда лизинг алушының мүлiктi сатып алуға жұмсалған қаражатты өз айналымына қайтаруға, ал содан кейiн оларды пайдалануды жалғастыра отырып, лизинг берушiге бөлiп қайтаруға мүмкiндiгi бар.

Тараптарға қарай лизинг ішкі және халықаралық болып бөлінеді.

Ішкі лизинг Қазақстан Республикасының резиденттері болып табылатын тараптар арасында жасалады;

Халықаралық лизинг бірі Қазақстанның бейрезиденті болып табылатын тараптардың арасында жасалады. Бұл ретте шарттардың талаптары ұқсас болуы мүмкін.

Сондай-ақ, лизинг алушыға алынған мүлікті қосалқы лизинг шартының талаптарымен басқа лизинг алушыларға пайдалануға және иеленуге беру құқығы берілетін қосалқы лизинг бар. Бұл құқық лизинг шартында мiндеттi түрде жазылуға тиiс. Бұл ретте қосалқы лизинг беруші мен қосалқы лизинг алушы лизинг беруші және лизинг алушы ретінде әрекет етеді, лизингтік мәміленің осы қатысушылары үшін ҚР заңнамасында айқындалатын құқықтары мен міндеттері болады.

Мүлік берілетін шарттарға байланысты «таза» және «толық» лизинг бар:

«Таза лизинг» - бұл жалға берілген мүлікті пайдалану, жөндеу, сақтандыру бойынша шығыстар төлемдер құрамына кірмейтін лизинг. Бұл қосымша шығыстарды лизинг алушы өзiне алады.

Лизинг шартының қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін мүлік амортизацияны ескере отырып, мақсаты бойынша одан әрі пайдалану үшін жарамды күйде лизингтік компанияға қайтарылуға тиіс.

«Толық лизинг» кешенді техникалық қызмет көрсету, кепілдік жөндеу, мүлікті сақтандыру бойынша шарттарды қамтиды. Сондай-ақ лизинг шартында лизингтiк мүлiкке қызмет көрсететiн персоналды оқыту жөнiндегi шығындар көзделуi мүмкiн, осы жабдықта шығарылатын өнiмдi немесе осы мүлiктi пайдалана отырып көрсетiлетiн қызметтердi жарнамалауға арналған шығыстар енгiзiлуi мүмкiн.

Қосымша, лизинг шарты бойынша тараптар шарттың әрбір тарапына қызметтердің толық емес жиынтығын бекітіп бере отырып, белгілі бір функцияларды өзара келісілген бөлуді көздеуі мүмкін. Мысалы, лизингтік компания берілген мүлікті жұмыс жағдайында ұстауға арналған шығыстарды төлейді, ал лизинг алушы өзіне берілген негізгі құралдарды пайдалану және оларға техникалық қызмет көрсету нормаларының сөзсіз сақталуына жауап береді.

Сондай-ақ «қайталама лизинг» бар - лизинг шарты тоқтатылған немесе бұзылған жағдайда лизинг берушінің меншігінде қалған лизинг нысанасы басқа лизинг алушыға лизингке беріледі.

Егер лизинг беруші банк болған жағдайда, мұндай лизинг «банктік» деп аталады, Ислам банктері және өзге де ұйымдар қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау мен қадағалау жөніндегі уәкілетті органның лицензиясы негізінде жүзеге асыратын лизинг «исламдық лизинг» деп аталады.

Қазақстанда лизингтік компанияларды белсенді қолдау, субсидиялау, жеңілдікті несиелеу бағдарламаларын ұсыну жүргізілуде. Экономиканың кейбір секторларындағы лизинг бизнесті қолдаудың өте тиімді құралы болуы мүмкін. Лизингті дамыту жалпы елдің дамуына алып келеді.

Қазақстанда қаржы лизингі процесіндегі өзара қарым-қатынастарды «Қаржы лизингі туралы» 2000 жылғы 5 шілдедегі № 78 ҚР Заңы реттейді..

Лизинг нысанасы не болып табылады

Қазақстандағы лизинг нысанасы үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, мүкәммал, көлік құралдары, жер учаскелері және кез келген басқа да тұтынылмайтын заттар болуы мүмкін. «Қаржы лизингі туралы» Заңға сәйкес бағалы қағаздар мен табиғи ресурстар лизинг нысанасы бола алмайды. Сондай-ақ, Заң актiлерiмен лизинг нысанасы ретiнде заттар мен жер учаскелерiнiң жекелеген санаттарын пайдалануға өзге де шектеулер белгiленуi мүмкiн.

Қазақстан үшін лизингтік қатынастарды кеңейту мынадай артықшылықтарға әкеледі: кәсіпкерлікті ынталандыру, өнеркәсіптік, өндірістік, қайта өңдеу кәсіпорындарының өсуі және тиісінше қосымша жұмыс орындарын құру.

Заңды тұлғалар үшiн лизинг шарты бойынша активтер сатып алудың бiрқатар артықшылықтары бар. Лизинг шартын жасасу кәсіпорынның салық жүктемесін азайтуға және сонымен бірге бизнесті кеңейтуге мүмкіндік береді. Атап айтқанда, лизингтік шарттар бойынша төлемдер пайдаға салынатын салық бойынша салық салынатын базаны азайтады (шығындар болып табылады). Ұйымдар өздерiнiң салық салынатын кiрiстерiн СК-нiң 288-бабы 2-тармағының 1-тармақшасы негiзiнде лизинг шарты бойынша сыйақылар сомасына азайтуға құқылы.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар үшін СК-де (313-бабы) агроөнеркәсіптік кешен субъектілері үшін ауыл шаруашылығы техникасының, технологиялық жабдықтың лизингі бойынша, сондай-ақ технологиялық жабдыққа кредиттер бойынша сыйақы мөлшерлемелерін арзандату көзделген.

Лизинг берушілер үшін мүлікті қаржы лизингіне беру лизинг беруші алуға жататын сыйақы сомасы бөлігінде қосылған құн салығынан босатылуы мүмкін.