ҚР Азаматтық кодексінің 540-бабының 1-тармағы негізінде мүліктік жалдау (жалға алу) шарты бойынша жалға беруші жалға алушыға мүлікті уақытша иеленуге және пайдалануға ақы төлеп беруге міндеттенеді. Ал ХҚЕС (IFRS) 16 «Жалдау» негізінде Жалдау – Шарт немесе шарттың бір бөлігі, оған сәйкес белгілі бір кезең ішінде активті пайдалану құқығы (базалық актив) өтеуге айырбасқа беріледі.

2019 жылғы 1 қаңтардан бастап жаңа ХҚЕС (IFRS) 16 «Жалдау» қолданысқа енді, оған сәйкес жалдау операциялық және қаржылық болып бөлінбейді.

Стандарттың мақсаты: қаржылық есептілікті пайдаланушылардың операциялық және қаржылық жалдауды есепке алу әдістеріндегі айырмашылықтан, сондай-ақ операциялық жалдау туралы ұсынылған ақпараттың шектеулі болуынан және ұйымдардың жалдау шарттарымен байланысты тәуекелдерге ұшырауынан туындайтын шектелген салыстырмалылығына қатысты мәселелерін шешу.

Бұл ретте құны төмен активтерді қысқа мерзімді жалдау және жалдау шарттарын есепке алу осы Стандартқа сәйкес өзгерген жоқ.

Жалдау жаңа ХҚЕС бойынша өтеуге айырбастауға белгілі бір уақыт кезеңі ішінде сәйкестендірілетін активті пайдалануды бақылау құқығының ауысуы ретінде жіктеледі.

Яғни егер жалдау қысқа мерзімді болып табылмаса (жыл сайын бір активті жалдау шартын жасасқан кезде - жалдау қысқа мерзімді болып танылмайды), онда жалдау шартын жасасқан кезде жалдаушыда «Пайдалану құқығы түріндегі актив» пайда болады, оны жалдаушы бухгалтерлік есепте көрсетеді. Салық есебінде ештеңе өзгермейді. Шегерімге жалға алушы жалдау шарты бойынша төлейтін жалдау ақысының сомасы жатады.

Осыған байланысты, ҚР Қаржы министрлігі Үлгі шоттар төлеміне өзгерістер мен толықтырулар әзірледі.

Осылайша, жалға алу шарты ХҚЕС (IFRS) 16-да айқындалған өлшемдерге сәйкес келген кезде жалға алушы есепте мойындайды

ДТ 2440 «Пайдалану құқығы түріндегі актив»

КТ 4150 Жалдау төлемдерінің келтірілген құны бойынша жалдау бойынша ұзақ мерзімді міндеттемелер

Пайдалану құқығы түріндегі актив бастапқы құны бойынша танылады, ол былайша анықталады:

• болашақ жалдау төлемдерінің келтірілген құны бойынша жалдау бойынша міндеттеме;

• тең сомада пайдалану құқығын білдіретін актив, оған бастапқы тікелей шығындар мен қалпына келтіру шығындары қосылады.

Жалға алушы пайданың (залалдың) құрамында қаржылық есептілікте:

• жалдау бойынша міндеттеме бойынша пайыздарды;

• пайдалану құқығын білдіретін активтің амортизациясын танитын болады.

Жалдау бойынша міндеттемеге енгізілмеген ауыспалы жалдау төлемдері осы міндеттеме туындаған кезеңде танылады.

Жалдау шартында салынған пайыздық мөлшерлеме Стандартта жалдау басталған күні жалдау төлемдерінің біріктірілген келтірілген құны және жалдау мерзімінің аяғындағы активтің қалдық құны жалдау шартының мәні болып табылатын активтің әділ құнының және жалға берушінің бастапқы тікелей шығындарының сомасына тең болатын мөлшерлеме ретінде айқындалады.

Пайдалану құқығы түріндегі танылған активті есептен шығару активке амортизацияны есептеу жолымен жалдау шартының қолданылу мерзімі ішінде жүргізілетін болады, бірақ бұл амортизация Жалға алушыда шегерімге жатпайды.

Жалдау жіктемесі

Жалға беруші өзінің жалдау шарттарының әрқайсысын операциялық жалдау немесе қаржылық жалдау ретінде жіктеуге тиіс.

Жалдау, егер ол базалық активті иеленуге байланысты барлық тәуекелдер мен пайдаларды беруді білдірсе, қаржылық жалдау ретінде жіктеледі.

Жалдау, егер ол базалық активті иеленуге байланысты барлық тәуекелдер мен пайдаларды беруді білдірмесе, операциялық жалдау ретінде жіктеледі.