АҚҚ – бұл ақша қаражатының қозғалысы.

Ақша қаражатының қозғалысы туралы есептің мақсаты

Ақша қаражатының қозғалысы қорытылатын және талданатын қызмет түрлері

Операциялық қызмет

Инвестициялық қызмет

Қаржылық қызмет

Ақша қаражатының қозғалысы туралы есепті ұсыну әдістері

Ақша қаражатының қозғалысы туралы есептің мақсаты

Ақша қаражатының қозғалысы туралы есептің негізгі мақсаты есепті кезеңде ақша қаражатының және олардың баламаларының түсуі мен пайдаланылуы туралы ақпаратты пайдаланушыларды қамтамасыз ету болып табылады.
Ақпарат компанияның ағымдағы және ұзақ мерзімді төлем қабілеттілігін, оның кредиттер мен дивидендтерді төлеу қабілетін, оның қосымша қаржыландыруға қажеттілігін бағалауға, таза пайда мен ақша қаражатының таза ұлғаюы (азаюы) көрсеткіштеріндегі айырмашылықтардың себептерін анықтауға және т.б. мүмкіндік береді.
Есептің құндылығы - ол пайдаланушыларға өтімділікті, төлем қабілеттілігін және қаржылық икемділікті бағалауға көмектеседі.

АҚҚ қорытылатын және талданатын қызмет түрлері

Компанияның ақша қаражатының қозғалысы қызметтің үш түрі бойынша жинақталады және талданады:­

• Операциялық қызмет
• ­Инвестициялық қызмет
• ­және қаржылық қызмет

Бұл ретте, ХҚЕС-ке сәйкес бір ғана операция әртүрлі қызмет түрлері бойынша жіктелетін ақша қаражатының түсімдері мен төлемдерін қамтуы мүмкін. Мысалы, кредитті ақшалай өтеу өзіне пайыздарды да, борыштың негізгі сомасын да қамтыса, онда пайыздарды құрайтын бөлік операциялық қызмет ретінде жіктелуі мүмкін, ал негізгі соманы құрайтын бөлік қаржылық қызмет ретінде жіктеледі.

Операциялық қызмет

Операциялық қызмет – бұл компания құрылған және көптеген жағдайларда негізгі кіріс әкелетін қызмет. Сондықтан компания осы қызмет нәтижесiнде алатын немесе жұмсайтын ақша қаражаты кәсiпорынның қаржылық жай-күйiнiң маңызды көрсеткiшi болып табылады.

Ақша қаражатының бұл ағындары мыналарды қамтиды:

• Тауарларды, өнімдерді сатудан немесе қызметтерді көрсетуден ақша қаражатының түсуі;
• Берілген кредиттер бойынша, бағалы қағаздарға инвестициялар бойынша пайыздар мен дивидендтер түріндегі ақша қаражатының түсуі;
• Лицензияларды, гонорарларды, комиссиялық сыйақыларды және өзге де кірістерді пайдалану құқығын беруден түсетін ақшалай түсімдер;
• Тауарлар мен қызметтер үшін жеткізушілерге ақша қаражатын төлеу;
• Кредиттерді, салықтарды және жалақыны пайдаланғаны үшін пайыздар төлеу;
• және т.б.

Операциялық қызмет ретінде жіктелетін операциялар әдетте кірістер мен шығыстар, сондай-ақ ағымдағы активтер мен қысқа мерзімді міндеттемелер шоттарын қозғайды.

Инвестициялық қызмет

Инвестициялық қызмет – бұл негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді және басқа да инвестицияларды сатып алуға және сатуға байланысты қызмет
компаниялар. Ақша қаражатының бұл ағындары мыналарды қамтиды:

• Негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді сатып алуға байланысты ақша қаражатының шығындары, сондай-ақ әзірлемелерге капиталдандырылатын шығыстарға және өз өндірісінің негізгі құралдарына байланысты төлемдер;
• Негізгі құралдарды, материалдық емес және басқа да ұзақ мерзімді активтерді сатудан ақша қаражатының түсуі;
• Үлестік және борыштық құралдарға, бірлескен кәсіпорындардағы қатысу үлестеріне жататын ақша қаражатының төлемдері мен түсімдері;
• Басқа кәсiпорындарға берiлетiн аванстық ақшалай төлемдер мен кредиттер және осы аванстар мен кредиттердi өтеуге байланысты ақшалай қаражаттың түсуi.

Қаржылық қызмет

Қаржылық қызмет – бұл компанияның капиталы мен қарыз қаражатының мөлшерi мен құрамындағы өзгерiстерге әкеп соғатын қызмет.

Ақша қаражатының бұл ағындары мыналарды қамтиды:

• Акциялар шығарудан (жарғылық капиталға жарналардан) немесе өзге де үлестік құралдардан, борыштық бағалы қағаздардан (облигациялар, кепілпұл, вексельдер) және қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді кредиттер алудан ақша қаражатының түсуі,
• Акционерлерге (құрылтайшыларға) дивидендтер төлеу;
• Қарыз қаражатының негізгі борышын өтеу;
• Меншікті акцияларды сатып алуға ақша қаражатының әкетілуі;
• Қаржылық жалдау бойынша берешекті азайту үшін жалға алушының ақшалай төлемдері.

Операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтен ақша қаражатының қозғалысы туралы деректерді ұсыну жөніндегі талаптардан басқа, ХҚЕС ақшалай емес операциялар бойынша ұсынымдарды қамтиды.

Ақшалай емес операциялар (мысалы, айырбас мәмілелер, акциялар шығару есебінен облигацияларды өтеу және т.б.) - бұл қазіргі сәтте ақша қаражатының қозғалысын көздемейтін, бірақ болашақта ақша ағынының қалыптасуына әсер етуі мүмкін инвестициялық және қаржылық операциялар.

Бұл операциялар ағымдағы кезеңде ақша қаражатының қозғалысына әсер етпейтіндіктен, олар ақша қаражатының қозғалысы туралы есепте көрсетілмеуге тиіс. Мұндай операциялар осындай инвестициялық және қаржылық қызмет туралы барлық орынды ақпаратты қамтамасыз ететіндей түрде есептің соңында анықтамалық ашылуы тиіс.

Ақша қаражатының қозғалысы туралы есепті ұсыну әдістері

ХҚЕС (IAS) 7 ақша қаражатының қозғалысы туралы есептi ұсынудың екi әдiсiн: жанама және тiкелей әдiстердi ұсынады. Бұл екі әдіс операциялық (негізгі) қызметтен ақша қаражатының қозғалысын ұсыну бөлігінде ғана бір-бірінен ерекшеленеді. Бөлiмдер Инвестициялық қызметтен ақша қаражатының қозғалысы және Қаржылық қызметтен ақша қаражатының қозғалысы мүлдем бiрдей берiледi.

ТІКЕЛЕЙ ӘДІС операциялық қызметтің ақша қаражатына және негізгі шаруашылық операциялары бойынша жалпы түсімдер мен төлемдер туралы ақпаратқа әсерін көрсетеді.
Бұл әдістің негізгі артықшылықтары:

• Тікелей әдіс бойынша құрылған ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп ақша қаражаты ағынының негізгі көздері мен ағынының бағыттарын көрсетеді.
• Ақшалай түсімдер мен төлемдердің бюджетпен тікелей байланысы бар.
• Есепті кезеңдегі іске асыру мен ақшалай түсім арасындағы өзара байланысты көрсетеді.

Бұл әдістің кемшілігі оның пайда мен залал туралы есеп пен ақша қаражатының қозғалысы арасындағы өзара байланысты ашпауы болып табылады.

ЖАНАМА ӘДІС есепті кезеңнің пайда мен шығындар туралы есебінде көрсетілген таза пайданы ақшалай емес сипаттағы кірістер мен шығыстарға, операциялық қызмет бойынша кез келген кейінге қалдырылған немесе есептелген өткен немесе болашақ ақша түсімдеріне немесе төлемдеріне түзетуді білдіреді. Жанама әдіс
кезінде ақша қаражатының ағындарын ұсыну операциялық қызметтен ақша ағынының сомасымен келісу үшін түзетілетін салыққа дейінгі пайдадан басталады. Есепті жасаудың жанама әдісінің негізгі кемшілігі ақшалай емес сипаттағы баптар мен айналым капиталындағы өзгерістер туралы ақпараттың көп санын жинау қажеттігі болып табылады. Бұл ақпаратты алу үшін шоттар бойынша айналымдарды талдау талап етіледі, өйткені ол компанияның есептілігіне енгізілмейді. Сондай-ақ жанама әдіспен ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп жасау үшін қаржылық жағдай туралы, пайда мен залал туралы және капиталдағы өзгерістер туралы дайын есептер болуы қажет.

Есеп жасау таза пайданы түзетуден басталады.

ШОБ үшін ХҚЕС-тің 7-бөлімінде Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп қалай жасалатыны туралы түсіндірме берілді.