Зиянды еңбек жағдайлары - бұл зиянды өндірістік факторлардың болуымен сипатталатын еңбек жағдайлары. (Еңбек кодексінің 1-бабы 1-тармағының 49-тармақшасы)

Зиянды еңбек жағдайларына белгiлi бiр жағдайларда жұмыс iстеушiге әсерi кәсiби ауруға, жұмыс қабiлеттiлiгiнiң төмендеуiне, ұрпақтарының денсаулығының бұзылуына әкеп соғуы мүмкiн орта мен еңбек процесiнiң жағдайлары жатады.

Зиянды (ерекше зиянды) немесе қауіпті еңбек жағдайларында аккредиттелген өндірістердегі жұмыскерлер үшін заңнамада әртүрлі көтермелеу түрлері көзделген. Бұл зиянды өндіріс жұмыскерлеріне берілетін жәрдемақы, жыл сайынғы ақылы қосымша еңбек демалысы, жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы және т.б.

Жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы

Қосымша демалыс

Еңбекақы төлеу

2023 жылғы 1 шілдеден бастап МКЗЖ төлеу

Зиянды өндіріс жұмыскерлеріне жәрдемақы

Жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы

Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстарда істейтін жұмыскерлер үшін өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізіміне, ауыр жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстардың тізбесіне сәйкес аптасына 36 сағаттан аспайтын жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы белгіленеді.

Осы тармақта белгіленген жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы ауыр, зиянды және (немесе) қауіпті жағдайлардағы еңбегі өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау нәтижелерімен расталған жұмыскерлерге қолданылады.

Жұмыс беруші өндірістік объктілерді еңбек жағдайлары бойынша, сондай-ақ аттестаттауға жатпайтын жұмыс орындары бойынша аттестаттауды өткізбеген жағдайда, жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізіміне, ауыр жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстардың тізбесіне сәйкес толық көлемде беріледі.

ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің міндетін атқарушының бұйрығымен өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізімі, сондай-ақ ауыр жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және/немесе қауіпті жұмыстардың тізбесі бекітілді, оған сәйкес мұндай өндірістердің жұмыскерлеріне еңбекақының жоғары мөлшеріне, жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығына, жыл сайынғы ақылы қосымша еңбек демалысына құқық беріледі.

Қосымша демалыс

Мыналарға:

ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстарда істейтін жұмыскерлерге Өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізіміне, ауыр жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстардың тізбесіне сәйкес ұзақтығы кемінде күнтізбелік алты күн болатын жыл сайынғы ақы төленетін қосымша еңбек демалыстары беріледі.

Ауыр, зиянды және (немесе) қауіпті жағдайлардағы еңбегі өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау нәтижелерімен расталған жұмыскерлерге жыл сайынғы ақы төленетін қосымша еңбек демалыстары беріледі.

Негізгі еңбек демалысы сияқты қосымша демалысты толық көлемде немесе бөліп алуға болады, сондай-ақ пайдаланылмаған қосымша демалыс үшін жұмыскерге тиісті өтемақы төленеді.

Айта кету керек, бөгде ұйымдардың, мысалы, жөндеу немесе құрылыс ұйымдарының жұмыскерлеріне зиянды еңбек жағдайлары бар өндірістік цехтарда жұмыс істеген уақытында қосымша еңбек демалысы және негізгі жұмыскерлерге арналған шарттармен жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы беріледі.

Жұмыс беруші ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстарда істейтін жұмыскерлерді Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен мерзімдік медициналық қарап-тексеруден және зерттеп-қараудан өткізуді меншікті қаражаты есебінен ұйымдастыруға міндетті.

Ауыр, зиянды және (немесе) қауіпті жағдайлардағы еңбегі өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау нәтижелерімен расталған жұмыскерлерге жыл сайынғы ақы төленетін қосымша еңбек демалыстары беріледі.

Еңбекақы төлеу

Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстарда істейтін жұмыскерлердің еңбегіне ақы төлеу еңбек жағдайлары қалыпты жұмыстарда істейтін жұмыскерлердің еңбегіне ақы төлеумен салыстырғанда жоғарылатылған мөлшерде, жоғарылатылған лауазымдық айлықақылар (мөлшерлемелер) немесе еңбек жағдайларын салалық келісімде айқындалатын зияндылық пен қауіптілік дәрежесі бойынша сыныптайтын салалық коэффициенттерді ескере отырып, ұжымдық шартта немесе жұмыс берушінің актісінде мөлшері айқындалатын қосымша ақылар белгілеу арқылы белгіленеді.

2023 жылғы 1 шілдеден бастап МКЗЖ төлеу

ҚР Әлеуметтік кодексінің 248-бабына сәйкес - бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын агенттер еңбек жағдайлары зиянды жұмыстармен айналысатын, кәсіптері уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен жұмыскерлер өндірістерінің, жұмыстарының, кәсіптерінің тізбесінде көзделген жұмыскерлер үшін төлейді.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 30 маусымдағы № 520 қаулысымен Міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын жүзеге асыру қағидалары бекітілді. Қаулы 2023 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енгізілді.

Қағидалардың 5-тармағына сәйкес агенттер ай сайын міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын төлеуді жүзеге асырады.

МКЗЖ-ны жұмыс беруші кәсіптері Тізбеде көзделген жұмыскерлердің пайдасына жүзеге асырады.

Қағидалардың 15-тармағының негізінде - өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау және еңбек жағдайлары зиянды жұмыскерлер кәсіптерін мерзімдік міндетті медициналық тексеріп-қарау нәтижелері бойынша айына кемінде 80% жұмыс уақытымен қамтылған жағдайда, жұмыс берушілер, жұмыскерлердің өкілдері, мүдделі мемлекеттік органдар еңбек жөніндегі уәкілетті органға оларды тізбеге енгізу жөнінде негізделген ұсыныстар енгізеді.

Осылайша, жұмыс беруші зиянды (ерекше зиянды) еңбек жағдайларында айына жұмыс уақытының кемінде 80% жұмыс істеген жұмыскерлерге МКЗЖ төлеуді жүргізеді.

Өндірістік объектілерді аттестаттау нәтижелерімен расталған зиянды еңбек жағдайлары алып тасталған жағдайда, агенттердің міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын төлеуі зиянды еңбек жағдайлары алып тасталған кезден бастап тоқтатылады.

Осы бапқа сәйкес. 250 ҚР Әлеуметтік кодексі - кәсіптері уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен өндірістердің, жұмыстардың, жұмыскерлер кәсіптерінің тізбесінде көзделген еңбек жағдайлары зиянды жұмыстармен айналысатын, жұмыскерлер үшін бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына төлеуге жататын міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары қызметкердің міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын есептеу үшін қабылданатын ай сайынғы табысының 5 пайызы мөлшерінде белгіленеді.

Зиянды (ерекше зиянды) еңбек жағдайларындағы жұмыс уақытын есепке алу жұмыс беруші айқындаған құжаттарда жүргізіледі.

Зиянды өндіріс жұмыскерлеріне жәрдемақы

«Жерасты және ашық кен жұмыстарында, еңбек жағдайлары ерекше зиянды және ерекше ауыр жұмыстарда немесе еңбек жағдайлары зиянды және ауыр жұмыстарда істеген адамдарға берілетін мемлекеттік арнайы жәрдемақы туралы» ҚР Заңына сәйкес зиянды немесе қауіпті өндірісте жұмыс істейтін жұмыскерлер үшін зиянды немесе қауіпті өндірістегі белгілі бір өтілі үшін тағайындалатын арнаулы ай сайынғы жәрдемақылар да бар.

Төлемдер 9,42 АЕК құрайтын жәрдемақының бірінші түрін онда зиянды өндірістердегі жұмыс өтілі мынадай (№ 1 тізімге сәйкес) азаматтар ала алады:

• еркектер - 53 жасқа толғанда және жұмыс стажы кемінде 20 жыл болып, оның кемінде 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін 10 жылын аталған жұмыстарда істегенде;

• әйелдер - 48 жасқа толғанда және жұмыс стажы кемінде 15 жыл болып, оның кемінде 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін 7 жыл 6 айын аталған жұмыстарда істегенде.

Төлемдер 8,38 АЕК құрайтын жәрдемақының екінші түрін, онда зиянды өндірістердегі жұмыс өтілі мынадай (№ 2 тізімге сәйкес) азаматтар ала алады:

• еркектер - 58 жасқа толғанда және жұмыс стажы кемінде 25 жыл болып, оның кемінде 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін 12 жыл 6 айын аталған жұмыстарда істегенде;
• әйелдер - 53 жасқа толғанда және жұмыс стажы кемінде 20 жыл болып, оның кемінде 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін 10 жылын аталған жұмыстарда істегенде.

Алатын жалақысына қарамастан жәрдемақы "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы" КЕАҚ-нан ай сайын төленеді.