Тікелей шығыстар – бұл нақты бөлінетін санатпен немесе өзге де қызметпен тікелей себеп-салдарлық байланысы бар тіркелген активтер бойынша шығыстарды қоса алғанда, есепті салық кезеңінің шығыстары. (ҚР Салық кодексі 195-бабы 1-тармағының 5) тармақшасы).

Кірістер мен шығыстарды тікелей, жанама және жалпы болып жіктеуді салық төлеуші (салық агенті) қызмет ерекшелігіне қарай дербес жүзеге асырады.

Бухгалтерлiк есеп пен салық есебiндегi тiкелей және жанама шығыстар әртүрлi қағидаттар бойынша қалыптастырылады.

Салық есебiнде пайдаға салынатын салық бойынша тiкелей және жанама шығыстар - бұл ҚР Салық кодексiнiң 195-бабына сәйкес өндiрiспен және сатумен байланысты шығыстардың екi негiзгi түрi, оларды осы корпорациялық табыс салығын есептеу кезiнде ескеру қажет. Оларды бөлудің өз ережелері мен ерекшеліктері бар, оларды сақтамау салық есебін бұрмалауға әкеп соғуы мүмкін.

ҚР заңнамасына сәйкес бөлек салық есебін жүргізу мақсатында салық төлеушінің барлық кірістері мен шығыстары тікелей, жанама және жалпы болып бөлінеді.

Тiкелей кiрiстер мен шығыстар бөлiнетiн санатқа немесе олардың тiкелей себеп-салдарлық байланысы бар өзге де қызметке ғана толық көлемде жатқызылуға тиiс.

Жалпы кiрiстер мен шығыстар бөлiнетiн санат пен өзге де қызмет арасында бөлiнуге жатады және тиiстi үлесте бөлiнетiн санаттың кiрiстерi мен шығыстарына және олармен себеп-салдарлық байланысы бар өзге де қызметке жатады.

Жалпы және жанама кірістер мен шығыстарды бөлу ҚР СК 195-бабының 4-тармағында белгіленген әдістерге сәйкес және ҚР СК 195-бабының 3-тармағының ережелерін ескере отырып жүзеге асырылады.

Тікелей шығыстар – бұл өндірілетін өнімнің нақты түрімен тікелей байланысы бар шығындар.

Тікелей шығыстарға:

- кәсіпорынның өнімі өндірілетін шикізат пен материалдардың құны;

- дайын бұйымдардың белгілі бір түріне тікелей жатқызуға болатын жұмыс күшін төлеу бойынша шығыстар (аударымдармен) жатқызылады.

Тікелей материалдардың шығысы (нақты өнімді өндіру кезінде тікелей пайдаланылатын) ұйым таңдаған өндіріске есептен шығарылатын қорларды бағалау әдісіне (тәсіліне) сәйкес айқындалады. Бұл:

- тұтас сәйкестендіру әдісі;

- ФИФО әдісі;

- орташа өлшенген құн әдісі болуы мүмкін.

Өндірістік еңбек шығындарын бағалау еңбекке ақы төлеудің мерзімдік немесе кесімді нысанына сәйкес жүзеге асырылады.

Өндірістік процеске қызмет көрсету және негізгі және қосалқы өндірістердің жұмысын ұйымдастыру барысында кәсіпорын жанама (үстеме) шығыстарды көтереді.

Тікелей шығыстардың тізбесі ашық болып табылады. Салық төлеушi өзiнiң тiкелей шығыстар тiзiмiн дербес айқындауға құқылы.

Тікелей шығыстардың мәні, олар ағымдағы салық немесе есепті кезеңде өткізілетін тауарларға, жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге немесе қайта өңдеуден кейінгі өнімге келетін бөлігінде ғана ескеріледі.

Мұндай шығыстарды өнiм сатылған кезеңде, тiптi оны төлеу жөнiндегi қаражат келесi салық кезеңiнде түссе де есептен шығару керек.

МАҢЫЗДЫ!

Шығындарды пайдаға салынатын салық бойынша салық базасын азайтуға қабылдаған кезде ҚР СК 242-бабы 3-тармағының нормаларын сақтау өте маңызды, соған сәйкес шегерімдерді салық төлеуші табыс алуға бағытталған оның қызметіне байланысты осындай шығыстарды растайтын құжаттар болған кезде нақты жүргізілген шығыстар бойынша жүргізеді. Яғни барлық шығыстар құжатпен расталуы және экономикалық негізделуі тиіс.

Салық салу мақсаттары үшін тікелей шығыстардың тізбесі салық салу мақсаттары үшін есеп саясатында бекітілуге тиіс.

Тікелей шығыстарды қандай кезеңде тану керек

Есептен шығару кезінде тікелей шығыстарды бөлу керек. Олардың аяқталмаған өндірістің немесе сатылмаған тауарлардың қалдықтарына жататын бөлігін ағымдағы шығыстарда тануға болмайды. Мұны құны осындай шығыстар ескерілген тауарлар мен жұмыстарды өткізу шамасына қарай ғана жасауға болады.

Ағымдағы салық (есепті) кезеңінің шығындары мен осы кезеңнің аяғында тапсырыс берушілер қабылдамаған қызметтер құнының арасындағы тікелей шығыстарды бөлудің қажеті жоқ, Себебі, нәтижелерінің материалдық көрінісі жоқ қызмет салық салу мақсаттары үшін қызмет деп танылады. Қызметтер оларды көрсету процесінде сатылады және тұтынылады. Осыған байланысты барлық шеккен шығыстарды қызметтер бойынша тікелей де, жанама да бөлудің қажеті жоқ. Сіз оларды ағымдағы кезеңде тануға құқылысыз. Тiкелей шығындарды есепке алудың мұндай тәртiбiн есеп (салық) саясатында бекiту қажет.

Шығыс:

Салық есебiнде де шығыстар тiкелей және жанама, бiрақ басқа мақсаттарға бөлiнедi. Бухгалтерлiк есептiң мiндетi – өнiм бiрлiгiнiң өзiндiк құнын қалыптастыру, ал салық есебi үшiн шығындар өнiм құнына қай сәтте жататыны маңызды. Салық базасының мөлшері тікелей және жанама шығыстардың шамасына байланысты өзгеретін болады.

Тікелей шығыстарға жататын шығыстардың тізбесін салық төлеуші өзінің технологиялық процесінің ерекшелігіне сүйене отырып дербес айқындайды. Өндіруге және өткізуге жататын шығындар оларды тікелей шығыстарға жатқызудың нақты мүмкіндігі болмаған кезде ғана жанама шығыстарға жатады.

Тікелей шығыстар ағымдағы салық кезеңіне олар құнына жатқызылған өнім өткізілгеннен кейін ғана жатқызылады.