Тәуекелдерді басқару жүйесі – тәуекелді анықтау және оның алдын алу мақсатында мемлекеттік кірістер органдары жүргізетін іс-шаралар кешені. (Құпия ақпарат болып табылмайтын критерийлер бойынша тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану қағидаларының 2-тармағы)

Қазақстанның барлық салық төлеушілерін санаттау 01.01.2019 жылдан бастап енгізілді

Тәуекелдерді басқару жүйесі тәуекелдерді бағалауға негізделген және тәуекелді анықтау және оның алдын алу мақсатында салық органдары әзірлейтін және (немесе) қолданатын шараларды қамтиды. Мемлекетке залал келтірген және (немесе) келтіруі мүмкін салық төлеушінің (салық агентінің) салық міндеттемесін орындамау және (немесе) толық орындамау ықтималдығы тәуекел болып табылады.

Салықтық бақылау кезіндегі ТБЖ

Салық төлеуші қандай критерийлер бойынша бағаланады

Компанияның тәуекел дәрежесін қайда және қалай білу керек

Қандай да бір санатқа жатқызу неге әсер етеді

ТБЖ өзгерістері

Салықтық бақылау кезіндегі ТБЖ

Тәуекел деп мемлекетке залал келтірген және (немесе) келтіруі мүмкін салық төлеушінің (салық агентінің) салық міндеттемесін орындамау және (немесе) толық орындамау ықтималдығы түсініледі.

Тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану мақсаттары:

1) жоғары тәуекел салаларына назар аудару және қолда бар ресурстарды неғұрлым тиімді пайдалануды қамтамасыз ету;

2) орындалуына бақылау жасау салық органдарына жүктелген Қазақстан Республикасының салық және өзге де заңнамасын бұзушылықтарды анықтау жөніндегі мүмкіндіктерді ұлғайту;

3) тәуекелдің төмен дәрежесі айқындалған салық төлеушілерге (салық агенттеріне) қатысты салықтық бақылауды барынша азайту;

4) тәуекел дәрежесіне қарай салықтық әкімшілендіру шаралары мен тәсілдерін саралап қолдану.

Тәуекелдер дәрежесін (деңгейін) бағалау салық төлеушілер (салық агенттері) ұсынған салық есептілігінің деректерін, уәкілетті мемлекеттік органдардан, ұйымдардан, жергілікті атқарушы органдардан, уәкілетті тұлғалардан алынған мәліметтерді, сондай-ақ салық төлеушінің (салық агентінің) қызметі туралы басқа да құжаттарды және (немесе) мәліметтерді талдау негізінде жүзеге асырылады.

Тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану салалары:

1) тәуекел дәрежесін бағалау негізінде мерзімді салықтық тексеру субъектілерін (объектілерін) іріктеу;

2) осы Кодексте белгіленген жағдайларда салық төлеушілерді (салық агенттерін) тәуекел дәрежесі төмен, орташа немесе жоғары санаттарға жатқызу жолымен оларды санаттау;

3) қосылған құн салығының асып кеткен сомасының дұрыстығын растау;

4) камералдық бақылау нәтижелері бойынша анықталған бұзушылық тәуекелінің дәрежесін айқындау;

5) салықтық әкімшілендірудің өзге де нысандары.

Тәуекелдерді басқару жүйесі ақпараттық жүйелерді қолдана отырып жүзеге асырылады.

Тәуекелдің қандай да бір санатын беруге негіз болатын критерийлерді есептеу мынадай құжаттарға негізделеді:

·       Қаржы министрлігінің 20.02.2018 жылғы № 252 бұйрығы;

·       Салық кодексінің 136-бабы және 137-бабы.

Санаттау салық төлеушілердің (салық агенттерінің) қызметін тәуекелдің үш дәрежесінің біріне жатқызу жолымен жүзеге асырылады: ҚР СК 136-бабына және «Құпия ақпарат болып табылмайтын критерийлер бойынша тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2018 жылғы 20 ақпандағы № 252 бұйрығына сәйкес төмен, орташа немесе жоғары.

Тәуекел дәрежесін (деңгейін) бағалау жүргізілетін белгілердің жиынтығы тәуекел критерийлері болып табылады.

Тәуекел критерийлерін және тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану тәртібін салық органы айқындайды және ҚР СК 137-бабының 2 және 3-тармақтарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, жариялауға жатпайтын (оның ішінде тәуекел дәрежесін (деңгейін) бағалау жүргізілген салық төлеушіге) құпия ақпарат болып табылады.

Тәуекел критерийлерін және осы Кодекстің 136-бабы 5-тармағының 3) тармақшасы мақсатында тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану тәртібін уәкілетті орган айқындайды.

ҚР СК 136-бабы 5-тармағының 1) және 2) тармақшаларын іске асыру мақсатында құпия өлшемдермен қатар құпия ақпарат болып табылмайтын өлшемдер қолданылады. Тәуекел критерийлерін және осындай критерийлер бойынша тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану тәртібін уәкілетті орган айқындайды.

Салық төлеуші қандай критерийлер бойынша бағаланады

Тәуекелдер дәрежесін (деңгейін) бағалау үшін мынадай ақпарат көздері пайдаланылады:

1) санаттау субъектісі ұсынатын есептілік пен мәліметтерді, оның ішінде автоматтандырылған жүйелер арқылы мониторингтеу нәтижелері;

2) тексеру нәтижелері;

3) бақылаудың өзге де нысандарының нәтижелері;

4) уәкілетті органдар мен ұйымдар ұсынатын мәліметтерді талдау нәтижелері.

Қаржы министрлігінің 20.02.2018 жылғы № 252 бұйрығына сәйкес құпия ақпарат болып табылмайтын, тәуекелдің қорытынды дәрежесіне оң да, теріс те әсер ететін Санаттау үшін тәуекел дәрежесінің (деңгейінің) критерийлері регламенттелген.

Оларға мыналар жатады:

1. «Салық жүктемесі»;
2. «Салық есептілігінде көрсетілетін шығыстар мен кірістер сомасы»;
3. «Бірнеше салық кезеңі ішінде залалдарды салық есептілігінде көрсету»;
4. «Бюджетке төлеуге жататын салық сомасын азайту арқылы қосымша декларация тапсыру жолымен салық төлеуден жалтару белгілері бар салық төлеушілер»;
5. «Камералдық бақылау нәтижелері бойынша анықталған бұзушылықтар»;
6. «Салық мониторингіне қатысу»;
7. «Салық төлеушінің тексерудің стандартты файлын пайдалануы»;
8. «Салықтар мен әлеуметтік төлемдер бойынша дәйекті берешектің болмауы»;
9. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу»;
10. «Үш компонентті интеграцияланған жүйені қолдану»;
11. «Виртуалды қойма» модулін қолдану»;
12. «Салық есептілігін Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленген мерзімде тапсырмау»;
13. «Салық төлеуші ҚР Қаржы министрлігі МКК сайтында орналастырылған сенімсіз салық төлеушілер тізімінде тұр»;
14. «Астық нарығына қатысушыларға қосылған құн салығының асып кеткен сомасын оңайлатылған қайтару жөніндегі пилоттық жобаның қатысушысы».

Құпия ақпарат болып табылмайтын критерийлерді есептеу салық төлеушілерді санаттау жүргізілетін тоқсанның алдындағы екінші айдың бірінші күніндегі жағдай бойынша мемлекеттік кірістер органдарында бар деректер бойынша жүзеге асырылады.

Компанияның тәуекел дәрежесін қайда және қалай білу керек

Тәуекелдерді басқару жүйесінің нәтижелері бойынша салық төлеуші тәуекелдің қандай дәрежесіне жатқызылатыны туралы ақпарат ҚР Қаржы министрлігі МКК-нің http://kgd.gov.kz ресми сайтында (бұдан әрі - сайт) және «Салық төлеушінің кабинеті» web-қосымшасында қолжетімді. Өз қызметі бойынша, сондай-ақ контрагенттің қызметі бойынша тәуекел дәрежесін білу үшін БСН немесе ЖСН деректерін енгізу жеткілікті.

Осы Ереженің 5-тармағында көзделген салық төлеушіні хабардар ету салық төлеушілерді санаттау жүргізілетін тоқсанның бірінші айының бірінші күнінен кешіктірілмей жүзеге асырылады.

Сайтта сұрау салуды өңдеу 1 (бір) жұмыс күнінен аспайтын мерзімде жүргізілуі тиіс.

Қандай да бір санатқа жатқызу неге әсер етеді

Салық төлеушіні белгілі бір тәуекел санатына жатқызу мемлекеттік кіріс органдарының оған қатысты әкімшілендіруге қандай тәсілді таңдауына тікелей әсер етеді.

Осылайша, Салық кодексінің 118-бабының 3-тармағына сәйкес салық төлеушінің банктік шотын бұғаттау салық берешегін өтеу қажеттігі туралы хабарлама тапсырылған күннен бастап мынадай мерзімдерде жүргізіледі:

·       егер субъектіге жоғары тәуекел санаты берілсе – 1 жұмыс күні өткеннен кейін;

·       егер субъект тәуекелдің орташа деңгейі санатына жататын болса – 10 жұмыс күні өткеннен кейін.

Осындай жағдай касса бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұруға да байланысты. Салық төлеушіге берілген тәуекел дәрежесіне байланысты рәсімнің басталу мерзімі тиісінше 1 және 10 жұмыс күнін құрайды (Салық кодексінің 119-бабының 1-тармағы).

Берешек болған кезде салық төлеушінің банк шоттарынан ақшаны мәжбүрлеп өндіріп алуға қатысты бұл жерде субъект жатқызылған тәуекел дәрежесі де маңызды рөл атқарады. Инкассалық өкім хабарлама тапсырылған күннен бастап мынадай мерзімдерде шығарылады (Салық кодексінің 122-бабының 1-тармағы):

·       жоғары деңгейде – 5 жұмыс күні өткеннен кейін;

·       орташа деңгейде – 20 жұмыс күні өткеннен кейін.

Егер салық төлеуші тәуекелдің жоғары дәрежесіне жатқызылса, салықтық тексеруді тағайындау да жүргізіледі. Бұл субъектінің көшпелі тексеру қаупі төнген тексерілетін ұйымдардың тізіміне ену ықтималдығын айтарлықтай арттырады.

Салық кодексінің 212-бабының 6-тармағына сәйкес тәуекел дәрежесі жоғары субъектілердің салық есептілігінің мерзімін ұзартуға құқығы жоқ (бұдан басқа – АСР-дегі ДК). Ал Салық кодексiнiң 212-бабының 3-тармағына сәйкес қалған салық төлеушiлер есептiлiк түрiне қарай 15-30 күнтiзбелiк күн мерзiмге кейiнге қалдыруға құқылы.

ТБЖ өзгерістері

2023 жылғы 4 сәуірден бастап Тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану қағидаларына өзгерістер енгізілді.

Құпия ақпарат болып табылмайтын критерийлер бойынша тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану қағидаларына 2023 жылғы 17 наурыздағы бұйрықпен өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.

Өзгерістерге сәйкес салық төлеушілерді ақпараттандыру мерзімі жарты жылдан тоқсанға дейін қысқартылады:

Тәуекелдерді басқару жүйесінде қолданылатын құпия ақпарат болып табылмайтын критерийлердің есебін жүзеге асыруға негіз болған критерийлер мен көрсеткіштер туралы мәліметтер салық төлеушілерге санаттау жүргізілетін тоқсанның бірінші айының бірінші күнінен кешіктірілмей «Салық төлеушінің кабинеті» web-қосымшасына жіберіледі.

Қағидалар «Мерзімді салықтық тексеру субъектілерінің (объектілерінің) салық төлеушілерін іріктеу үшін тәуекел дәрежесінің (деңгейінің) тәртібі мен өлшемшарттары» атты 7-тараумен толықтырылды.

Мерзімдік салықтық тексерулер құпия ақпарат болып табылмайтын тәуекел дәрежесін (деңгейін) бағалау өлшемшарттары мен құпия (қызметтік) ақпарат болып табылатын тәуекел дәрежесін (деңгейін) бағалау өлшемшарттары бойынша тағайындалады.

Мерзімдік салықтық тексерулерге осы Тарауда көзделген өлшемшарттарды бір мезгілде сақтай отырып санаттау нәтижелері бойынша ең жоғарғы балл көрсеткіші бар салық төлеушілер жатады.

«Cалық мiндеттемесiнiң орындалуы мәселелері бойынша кешенді тексеруде кезеңі төрт жылға тең және одан да көп жылы қамтылмаған, ірі салық төлеушілер мониторингінде тұрғандарды қоспағанда, салық мiндеттемесiнiң орындалуы мәселелері бойынша кешенді тексеруде кезеңі екі жылға тең және одан да көп жылы қамтылмаған заңды тұлғалар ретінде тіркелген салық төлеушілер» өлшемшарты.

«Соңғы санаттау нәтижелері бойынша тәуекелдің жоғары дәрежесіне (деңгейіне) жатқызылған салық төлеушілер» өлшемшарты.