ХҚЕС (IAS) 12 «Пайдаға салынатын салықтарға» сәйкес Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері (КСМ) - салық салынатын уақытша айырмаларға қатысты болашақ кезеңдерде төленуге жататын пайдаға салынатын салықтардың сомасы.

ХҚЕС (IAS) 12 «Пайдаға салынатын салықтарда» мыналар айқындалған:

Бухгалтерлiк пайда – салық бойынша шығысты шегеруге дейiнгi кезеңдегi пайда немесе залал.

Салық салынатын пайда (салық залалы) – оған қатысты пайдаға салынатын салықтар төленетін (өтелетін) салық органдарының ережелеріне сәйкес айқындалатын (айқындалатын) кезең ішіндегі пайда (залал).

Пайдаға салынатын салық бойынша шығыс (пайдаға салынатын салық бойынша кіріс) – ағымдағы салық пен кейінге қалдырылған салыққа қатысты кезең ішіндегі пайда немесе залал есебіне енгізілген біріктірілген сома.

Ағымдағы салық – кезең iшiнде салық салынатын пайдаға (салық залалына) қатысты төленетiн (өтелетiн) пайдаға салынатын салықтардың сомасы.

Пайда салығы бойынша есепке алу ШОБ-қа арналған ХҚЕС 29-бөлімінің немесе ХҚЕС (IAS) 12 «Пайдаға салынатын салықтар» талаптарына сәйкес компанияның есепке алуды қандай Стандарттарға сәйкес жүзеге асыруына байланысты жүргізіледі.

Компанияның қаржылық есептілігінде көрсетілетін пайданы есептеу кезінде және салық заңнамасына сәйкес салық салынатын кірісті есептеу кезінде бухгалтерлік және салықтық есепте операциялар мен оқиғаларды әртүрлі көрсету кезінде алынған айырмашылықтардан құралатын айырма туындайды.

Бухгалтерлiк есепте алынған пайда мен салық салынатын кіріс арасындағы айырмашылық салық және бухгалтерлiк есепте бiр шаруашылық операцияларын танудың әртүрлi ережелерiнiң қолданылуынан туындайды. Бұл айырмашылықтар амортизациялық аударымдарды есептеу кезінде, салық және бюджетке төленетін басқа да төлемдерді есептеу және төлеу кезінде, ТМҚ кәсіпкерлік қызмет мақсатында емес пайдаланған кезде және басқа да жағдайларда туындауы мүмкін. Бухгалтерлiк және салықтық пайданың алшақтығының нәтижесi кейiнге қалдырылған салық болып табылады.

Ағымдағы салық міндеттемелері мен активтері төлеуге жататын ағымдағы салыққа немесе өтеуге жататын ағымдағы салыққа қатысты танылады. Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен кейінге қалдырылған салық активтері, салықтық залалдар мен кредиттерді пайдаланбаудың жекелеген жағдайларын қоспағанда, субъектінің активтері мен міндеттемелерін болашақта өтеудің немесе олардың баланстық құны бойынша өтеудің салықтық салдарына қатысты танылады.

ШОБ-қа арналған ХҚЕС және ХҚЕС (IAS) 12 «Пайдаға салынатын салықтарға» сәйкес

Уақытша айырмалар - активтің немесе міндеттеменің баланстық құны өтелгенде немесе міндеттеменің баланстық құны өтелгенде салық салынатын немесе шегеруге жататын сомалардың туындауына әкеп соғатын активтің немесе міндеттеменің салық базасы мен қаржылық есептердегі оның баланстық құны арасындағы айырмалар. Уақытша айырмалар салық салынуы не шегерiлуi мүмкiн.

Уақытша айырмашылықтар:

(а) активтер мен міндеттемелерді бастапқы тану кезінде немесе салық базалары бар, бірақ активтер немесе міндеттемелер ретінде танылмайтын баптар бойынша салық базасын құру сәтінде баланстық құн мен салық базасы арасында айырма болғанда.

(б) теңгерімдік құн мен салық базасы арасындағы айырма бастапқы танудан кейін пайда болған кезде, өйткені кіріс немесе шығыс бір есепті кезеңде жиынтық кірістің немесе капиталдың құрамында танылады, бірақ салық пайдасының құрамында басқа кезеңде танылады.

(в) активтің немесе міндеттеменің салық базасы өзгерген кезде туындайды және бұл өзгеріс кезеңдердің кез келгенінде активтің немесе міндеттеменің баланстық құнында көрсетілмейтін болады.

Салық салынатын уақытша айырмалар – активтің баланстық құны өтелетін немесе міндеттеменің баланстық құны өтелетін болашақ кезеңдердің салық салынатын пайдасын (салық залалын) айқындау кезінде нәтижесі салық салынатын сомалар болып табылатын айырмалар.

Шегерілетін уақытша айырмалар - активтің баланстық құны өтелетін немесе міндеттеменің баланстық құны өтелетін болашақ кезеңдердің салық салынатын пайдасын (салық залалын) айқындау кезінде шегеруге жататын сома нәтижесі болып табылатын айырмалар.

Уақытша айырма нәтижесінде кейінге қалдырылған салық активі, егер:

- шығындар қаржылық есептілік мақсаттары үшін шығыс ретінде танылғаннан неғұрлым кеш кезеңде салық мақсаттары үшін шегеруге жататын болса;

- кіріс қаржылық есептілік мақсаттары үшін танылғаннан неғұрлым ерте кезеңде салық салуға жататын болса, туындайды.

Егер табыс қаржылық есептілік мақсаттары үшін танылғаннан неғұрлым кеш кезеңде салық салуға жататын болса, уақытша айырма нәтижесінде кейінге қалдырылған салық міндеттемесі туындайды.

Уақытша айырмалар:

1) кірістер немесе залалдар бір кезеңде есептік пайдадан немесе залалдан тыс, ал салық салынатын пайданың құрамында – екіншісінде танылған кезде;

2) бизнесті біріктіру кезінде де, бизнесті біріктіруден тыс кезде де активтер мен міндеттемелерді бастапқы тану кезінде;

3) кезең ішіндегі салық салынатын пайданы қозғамайтын активтің немесе міндеттеменің салық базасының өзгеруі салдарынан танылмайды.

Кәсіпорын өткен операциялар немесе оқиғалар нәтижесінде болашақ кезеңдерде өтеуге немесе төлеуге жататын кейінге қалдырылған салық активін немесе салық бойынша міндеттемені тануға тиіс. Мұндай салық кәсiпорынның активтерi мен мiндеттемелерiне қатысты қаржылық жағдай туралы есепте танылған сома мен салық органдарының осы активтер мен мiндеттемелердi тануы, сондай-ақ пайдаланылмаған ағымдағы салық шығындары мен салық кредиттерiн алдағы кезеңге ауыстыру арасындағы айырмашылық нәтижесiнде туындайды.

Амортизацияны есептеу кезінде салық және бухгалтерлік есепте нақ сол уақытша айырма туындайды.

Бухгалтерлік есепте қабылданған амортизация әдісіне, нормасына сәйкес әрбір жеке НҚ бойынша амортизацияны есептейсіз.