Өндірістік қажеттілік - бұл мынадай мақсаттарда:

• дүлей апатты;
• төтенше жағдайлардың, төтенше немесе соғыс жағдайының салдарын, табиғи немесе техногендік сипаттағы апатты болғызбау немесе жою;
• өндірістік аварияны немесе олардың зардаптарын дереу жою;
• өндірістегі жазатайым оқиғаларды болғызбау үшін;
• бос тұрып қалуды болғызбау үшін;
• мүліктің жойылуын немесе бүлінуін болғызбау үшін;
• жұмыскерлердің өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін басқа да айрықша жағдайларда, сондай-ақ уақытша болмаған жұмыскерді алмастыру үшін жұмыстарды орындау; (ҚР Еңбек кодексі 1-бабының 62-тармағы)

Сонымен қатар ҚР Еңбек кодексінде өндірістік қажеттілікті қолданудың жекелеген нұсқалары көзделген:

Өндірістік қажеттілік жағдайында ауыстыру

ҚР Еңбек кодексінің (бұдан әрі - Кодекс) 41-бабына сәйкес өндірістік қажеттілік болған, оның ішінде жоқ жұмыскерді уақытша алмастырған жағдайда, жұмыс берушінің жұмыскерді оның келісімінсіз күнтізбелік жыл ішінде үш айға дейінгі мерзімге, орындалатын жұмыс бойынша еңбегіне ақы төлей отырып, бірақ бұрынғы жұмысындағы орташа жалақысынан кем емес жалақымен, еңбек шартында келісілмеген және денсаулық жағдайына байланысты қарсы көрсетілімі жоқ, сол ұйымдағы, сол жердегі басқа жұмысқа не жұмыс берушінің басқа жерде орналасқан құрылымдық бөлімшесіне ауыстыруға құқығы бар.

Осылайша, өндірістік қажеттілік жағдайында ауыстыру - бұл жұмыскердің келісімінсіз жұмыс берушінің бастамасы бойынша уақытша ауыстыру, бұл үшін жұмыс берушіге өндірістік қажеттілік бойынша жұмыскерді ауыстыру туралы бұйрық шығару жеткілікті.

Өндірістік қажеттілікке байланысты демалыс кестесінің өзгеруі

Жұмыскерлерге жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалыстарын беру кезектілігі жұмыскерлердің пікірін ескере отырып, жұмыс беруші бекітетін демалыс кестесіне сәйкес жыл сайын айқындалады не тараптардың келісімі бойынша демалыс кестесінен тыс белгіленеді.

ҚР Еңбек кодексінің 93-бабына сәйкес демалыстар кестесі өндірістік қажеттілікке байланысты өзгертілген жағдайда, жұмыс беруші бұл туралы жұмыскерге еңбек демалысы басталардан кемінде екі апта бұрын хабардар етуге міндетті.

Өндірістік қажеттілік жағдайында еңбек демалысынан кері шақыртып алу

Егер демалыстан шақыртып алудың бастамашысы жұмыс беруші болып табылса, онда жұмыскердің жазбаша нысанда білдірілген келісімі (өтініш) қажет. Жұмыскердің жұмысқа мерзімінен бұрын шығудан бас тартуға құқығы бар. Бұл жағдайда оны тәртіптік жауапкершілікке тартуға болмайды.

Еңбек кодексінің 95-бабының негізінде жұмыс беруші өндірістік қажеттілік жағдайында жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысын жұмыскердің жазбаша келісімімен ғана үзуі мүмкін.

Кері шақыртып алуға байланысты жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысының пайдаланылмаған бөлігі еңбек шарты тараптарының келісімі бойынша ағымдағы жұмыс жылы ішінде немесе келесі жұмыс жылында кез келген уақытта беріледі не келесі жұмыс жылының жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысына қосылады.

Жұмыскерді жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысынан кері шақыртып алған кезде демалыстың пайдаланылмаған бөлігін басқа уақытта берудің орнына, жұмыскер мен жұмыс берушінің арасындағы келісім бойынша жұмыскерге жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысының пайдаланылмаған бөлігінің күндері үшін өтемақы төлемі жүргізіледі.

Бұл ретте, егер жұмыскер қайтарып алуға байланысты жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының пайдаланылмаған бөлігінің күндері үшін орташа жалақы алмаса, өтемақы төлемі жүргізіледі.