Қосылған құн салығы (ҚҚС) - бұл бюджетке:

• тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) өндіру және айналымы процесінде қосылатын өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының бір бөлігін;
• салық салынатын импорт құнының бір бөлігін (ҚР аумағына тауарлар импорты кезінде) аудару.

Бұл ретте, салық салынатын айналым - ҚҚС төлеуші жасайтын Қазақстан Республикасында тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өткізу бойынша айналым.

Салық салынатын импорт – бұл Қазақстан аумағына әкелінген немесе әкелінетін (ҚҚС-тан босатылғандардан басқа), «ҚР Кедендік реттеу туралы» Кодекске сәйкес декларациялауға жататын тауарлар.

ҚҚС төлеушілер мемлекеттік кірістер органдарында (бұдан әрі - МКО) ҚҚС бойынша тіркеу есебіне өз еркімен немесе міндетті түрде тұрған тұлғалар, сондай-ақ ҚР аумағына тауарларды импорттаушылар (олар ҚҚС төлеушілер ретінде тіркелу есебінде тұратындығына немесе тұрмайтындығына қарамастан) болып табылады.

ҚҚС бойынша міндетті есепке қою

Айналым мөлшерін қалай анықтауға және оған не қосуға болады

Айналым асып кетсе не істеу керек

ҚҚС бойынша есепке қойылғаннан кейін не істеу керек

ҚҚС бойынша есепке тұрмағаны үшін жауапкершілік

ҚҚС бойынша міндетті есепке қою

ҚР Салық кодексінің 82-бабының 1-тармағына сәйкес мыналар:

• резидент заңды тұлғалар,
• заңды тұлғалар - ҚР-да қызметін филиал немесе өкілдік арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер;
• ДК;

• жеке практикамен айналысатын адамдар ҚҚС бойынша міндетті есепке қоюға жатады.

Салық төлеушiлер олардың тiлегiне қарамастан, егер жылдық айналымның ең төменгi мөлшерi асып кеткен жағдайда, ДК немесе ЖШС ҚҚС бойынша тiркеу есебiне тұруға мiндеттi екенiн есте сақтаулары тиiс.

ҚР Салық кодексінің 82-бабының 4-тармағына сәйкес асып кеткен кезде ҚҚС бойынша тіркеу есебіне тұруға қажетті айналымның ең төменгі мөлшері жалпы жағдайда 20 000 АЕК құрайды (есепке ағымдағы жылдың 1 қаңтарына белгіленген АЕК мәні алынады).

ҮИЖ (үш компонентті интеграцияланған жүйе) қолданатын оңайлатылған декларация негізінде жұмыс істейтін ДК үшін ең төменгі айналым 20 000 АЕК-ті құрайды, оған 124 184 АЕК шегінде қолма-қол ақшасыз нысанда ҮИЖ бойынша жүргізілген кірістер қосылады.

Алайда, осы ұлғаю ҮИЖ пайдалана отырып, қолма-қол ақшасыз нысанда жүргізілетін айналымдарға ғана (яғни банк карточкалары арқылы сатып алушылармен есеп айырысу) қолданылатынын ескеру қажет.

Бөлшек салық АСР қолданатын салық төлеушілердің айналымдары ең аз айналымға енгізілмейді. Бұл бөлшек салық төлеушілер ҚҚС төлемейді дегенді білдіреді.

Айналым мөлшерін қалай анықтауға және оған не қосуға болады

ҚР Салық кодексінің 369-бабының 1-тармақшасына және 2-тармақшасына сәйкес ҚҚС бойынша тіркеу есебіне қою мақсатында айналымға:

• тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді өткізу бойынша (ҚР Салық кодексінің 370-бабына сәйкес салық салынбайтын айналым сомасынан басқа);
• ҚР Салық кодексінің 373-бабына сәйкес бейрезиденттен жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді сатып алу кезінде;
• тауарлардың қалдықтары түрінде (ҚР Салық кодексінің 370-бабының 3-тармағында көрсетілгендерден басқа);
• егер жаңа ұйым ҚҚС бойынша есепке тұрмаса, қайта ұйымдастыру (бөліп шығару) кезінде жасалатын өткізу актісінен берілетін тауарлар бойынша айналымдар сомасы енгізіледі.

Айналым мөлшері күнтізбелік жыл ішінде өсу қорытындысымен айқындалады.

Әдетте, МКО айналымның өсуін дербес қадағалайды және салық төлеушіге жақын арада ҚҚС бойынша есепке тұру қажеттігі туралы алдын ала хабарлама жібереді.

Есепке қою мерзімін өткізіп алмау үшін салық төлеушінің мүддесі үшін өз айналымының мөлшерін өз бетінше қадағалап отыру.

Айналым асып кетсе не істеу керек

Ең төменгі айналым мөлшері асып кеткен жағдайда тіркеу орны бойынша Мемлекеттік кірістер басқармасына (бұдан әрі - МКБ) ҚҚС төлеуші ретінде тіркеу есебіне қою туралы салықтық өтініш беру қажет.

Өтiнiштi жедел - асып кеткен ай аяқталған күннен бастап 10 жұмыс күнiнен кешiктiрмей беру қажет.

Мысалы, егер маусым айының қорытындысы бойынша айналым 20 000 АЕК-тен асып кетсе, бұл ретте салық төлеуші ҮИЖ қолданатын жеңілдетілген ДК болып табылмаса, онда қағаз немесе электрондық нысанда өтініш беру керек.

ТБЖ бойынша жоғары тәуекел дәрежесі берілген салық төлеушілер тек қағаз нысанында ғана өтініш беруі тиіс екеніне назар аударамыз (ҚР Салық кодексінің 82-бабының 2-тармағы).

Өтініш берген ДК немесе ЖШС осы өтініш берілген күннен бастап бірден ҚҚС төлеуші болады.

Кім ҚҚС бойынша есепке тұра алмайды немесе тұруға міндетті емес

ҚР Салық кодексінің 82-бабының 1-тармағына сәйкес мыналар:

• мемлекеттік мекемелер;
• резидент заңды тұлғалардың құрылымдық бөлімшелері;
• шаруа немесе фермер қожалықтары үшін АСР қолданатын салық төлеушілер (АСР-ге жататын қызмет бойынша) ҚҚС бойынша міндетті есепке қоюға жатпайды.

Мұндай ұйымдар ең аз айналым мөлшерінен асқан жағдайда да ҚҚС бойынша тіркеу есебіне тұра алмайды.

Сондай-ақ, белгілі бір санаттағы адамдарды ҚҚС бойынша тіркеу есебіне ерікті түрде қоюдан бас тартылды.

ҚР Салық кодексінің 83-бабының 1-тармағына сәйкес:

• ДК немесе жеке практикалық тұлғалар болып табылмайтын жеке тұлғалар;
• мемлекеттік мекемелер;
• ҚР-да қызметін филиал, өкілдік арқылы жүзеге асырмайтын бейрезиденттер;
• резидент заңды тұлғалардың құрылымдық бөлімшелері;
• ойын бизнесіне салық салынуға жататын қызмет бойынша казино, ойын автоматтарының залдары, тотализатор, букмекерлік кеңселер;
• ҚР Салық кодексінің 424-бабының 4-тармағына сәйкес тарату декларациясын тапсырмаған салық төлеушілер есепке тұруға құқығы жоқ.

ҚҚС бойынша есепке қойылғаннан кейін не істеу керек

Салық төлеуші ҚҚС бойынша тіркеу есебіне тұрғаннан кейін оның 300.00-нысан - Қосылған құн салығы бойынша декларацияны тоқсан сайын тапсыру және бюджетке ҚҚС төлеу бойынша міндеті пайда болады.

ҚҚС есептеу және төлеу тәртібі ҚР Салық кодексінің 421 - 425-баптарымен реттеледі.

ҚҚС мөлшерлемесі:

• жалпы жағдайда - 12%;
• ҚР Салық кодексінің 44-тарауында көзделген жағдайларда - 0% құрайды.

Декларация тоқсанына бір рет, есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-күніне дейінгі мерзімде ұсынылады (ҚР Салық кодексінің 424-бабының 1-тармағы).

Сонымен бір мезгілде сатып алынған және сатылған шот-фактуралар бойынша шот-фактуралардың тізілімдері ұсынылады (ҚР Салық кодексінің 424-бабының 2-тармағы).

ҚҚС бюджетке есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 25-күніне дейін төлеген жөн (ҚР Салық кодексінің 425-бабының 1-тармағы).

ҚҚС бойынша есепке тұрмағаны үшін жауапкершілік

МКБ табысы шекті деңгейге жақындап қалған салық төлеушілерді қадағалайды.

Егер МКБ ең төменгі айналым деңгейінің асып кетуін белгілесе, ал салық төлеуші 10 жұмыс күні ішінде ҚҚС бойынша есепке қоймау туралы өтініш бермесе, мыналар орын алады (ҚР Салық кодексінің 82-бабының 7-тармағы және 8-тармағы):

• салық төлеушінің өтініш беру мерзімі өткен күннен бастап 5 жұмыс күні ішінде МКО-ға хабарлама жіберіледі;
• егер хабарлама тапсырылған күннен бастап 30 жұмыс күні өткен соң салық төлеуші ҚҚС бойынша тіркеу есебіне түспесе, МКО оның банктік шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұрады.

Бұдан басқа, осындай салық төлеушілер үшін әкімшілік жауапкершілік көзделген. ҚР ӘҚБтК-нің 269-бабының 3-тармағына сәйкес ҚҚС бойынша тіркеу есебіне қою туралы салықтық өтініш беру мерзімін бұзу 50 АЕК мөлшерінде айыппұл салумен жазаланады.