Кейінге қалдырылған салық активтері (КСА) – бұл шегерілетін уақыт айырмашылықтарына байланысты болашақ кезеңдерде өтелетін пайдаға салынатын салық сомасы;

Активтің баланстық сомасы оның салық базасынан асып кеткен кезде – болашақта салық салынатын экономикалық пайда сомасы салық салу мақсаттары үшін шегеруге рұқсат етілетін шамадан асып түсетін болады. Бұл пайдаға салынатын салық бойынша шығыстардың ұлғаюына алып келеді. Мұндай айырма салық салынатын уақытша айырма болып табылады, ал пайда салығын болашақ кезеңдерде төлеу міндеттемесі кейінге қалдырылған салық міндеттемесі болып табылады.

Активтің салық базасы оның БЕ-дегі баланстық құнынан асып кеткен кезде - КТС бойынша шегерім сомасы болашақта пайдаға салынатын салық бойынша шығыстардың азаюына алып келеді. Мұндай айырма шегерілетін уақытша айырма болып табылады, ал КТС сомасының алдағы кемуі кейінге қалдырылған салық активі болып табылады.

КСА есепке алу үшін 4310 «КТС бойынша кейінге қалдырылған салық міндеттемелері» шоты пайдаланылады, онда салық салынатын УА байланысты болашақ кезеңдерде төлеуге жататын пайдаға салынатын салық сомасы ескеріледі.

КСА есепке алу үшін 2810 «Кейінге қалдырылған салық активтері» шоты пайдаланылады, онда мыналарға байланысты болашақ кезеңдерде өтеуге жататын пайдаға салынатын салықтардың сомасы ескеріледі:

• Шегерілетін УА;
• Пайдаланылмаған салық залалдарын болашақ кезеңге ауыстыру.

Бухгалтерлік есепте көрсетілген кезде 4310 және 2810 шоттары 7710 «Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар» шотымен корреспонденцияланады.
Баланста және пайда мен залал туралы есепте көрсетілуге тиіс КСА/КСМ сомасын
айқындау (алдыңғы кезеңде алынған және баланста бар КСА/КСМ есептік шамасы арасындағы айырма).
Баяндалғанға байланысты, бухгалтерлік есеп бойынша активтің баланстық құны мен КТС бойынша активтің салық базасы арасындағы уақытша айырма болса, онда бұл айырма, егер баланстық құны салық базасынан көп болса, КТС бойынша кейінге қалдырылған салық активі не егер баланстық құны салық базасынан аз болса, кейінге қалдырылған салық міндеттемесі ретінде ескерілуге тиіс.

Осылайша, егер компанияның Есеп саясатында ХҚЕС-ке сәйкес бухгалтерлік есеп жүргізу көзделсе, онда кейінге қалдырылған салық активтерін есептейсіз және осындай активтерді қаржылық есептілікте көрсетесіз.

Кейінге қалдырылған салықтарды есепке алу ХҚЕС 12 «Пайдаға салынатын салықтар», ШОБ үшін ХҚЕС-тің 29-бөлімімен регламенттеледі, ҰҚЕС кейінге қалдырылған салықтарды есепке алуды көздемейді.

Кейінге қалдырылған салықтар салық және бухгалтерлік есеп әдіснамасының айырмашылықтарының салдары болып табылатын уақытша айырмашылықтардың туындауына байланысты қалыптасады.

Кейінге қалдырылған салықтарды тану және олардың қозғалысы кейіннен шоттарда көрсетіледі:

4310 «КТС бойынша кейінге қалдырылған салық міндеттемелері» (КСМ) немесе 2810 «КТС бойынша кейінге қалдырылған салық активтері» (КСА) мыналармен корреспонденциясында: 7710 «КТС бойынша шығыстар» шотымен немесе егер уақытша айырма капитал шоттарында туындаса, онда кейінге қалдырылған салықтарды тану капитал шоттарын қозғайды (мысалы, бухгалтерлік есептегі негізгі құралдарды жете бағалау).
Егер ХҚЕС 12 немесе ШОБ үшін ХҚЕС-тің 29.29-тармағында көзделген шарттар орындалса, онда ағымдағы салық активтері мен ағымдағы салық міндеттемелерін өзара есепке алу жүргізіледі.
Уақытша айырмаларды және кейінге қалдырылған салықтарды
есептеу әрбір есепті күнге жүзеге асырылады.

Кейінге қалдырылған салықтарды есепке алу бойынша жазбалар: - қаржылық нәтижемен байланысты уақытша айырмалар бойынша КСМ тану (немесе КСМ сальдосының ұлғаюы): Дт 7710 - Кт 4310,

- қаржылық нәтижемен байланысты уақытша айырмалар бойынша КСМ сальдосының азаюы: Дт 4310 - Кт 7710,

- қаржылық нәтижесіне байланысты уақытша айырмашылықтар бойынша КСА тану (немесе КСА сальдосының ұлғаюы): Дт 2810 - Кт 7710,

- қаржылық нәтижесіне байланысты уақытша айырмалар бойынша КСА сальдосының азаюы: Дт 7710 - Кт 2810,

- капиталға (өзге де жиынтық кіріске) байланысты уақытша айырмалар бойынша КСМ тану: Дт 5420, 5430,5440 - Кт 4310.

Әрбір есепті күнге кейінге қалдырылған салықтарды есептеу үшін мынадай есеп айырысу рәсімдерін (баланстық әдісті) ұстану қажет:

- уақытша айырмашылықтар туындайтын баланстық баптарды анықтау;

- ҚР СК талаптарына сәйкес активтер мен міндеттемелердің салықтық базасын бағалау;

- активтер мен міндеттемелердің салық базасын олардың баланстық құнынан шегеру жолымен әрбір бап бойынша уақытша айырмашылықтарды айқындау;

- уақыт айырмашылықтарының түрін анықтау (КСМ немесе КСА);

- уақытша айырмашылықтарға қатысты кейінге қалдырылған салықтарды есептеу:

КСМ = Салық салынатын уақытша айырма × 20%;

КСА = Гегерілетін уақыт айырмасы × 20%.

Бұдан әрі таза кейінге қалдырылған салық міндеттемесін (актив) айқындау, барлық КСМ мен КСА-ны қосу, яғни кейінге қалдырылған салықтарды есепке алу қажет. Егер өзара есеп орынды болмаса, оларды жеке көрсету керек.

6) есепті кезеңнің басындағы қалдықтар мен соңындағы қалдықтар арасындағы айырма ретінде кейінге қалдырылған салықтардың өзгеруін есептеу.

Бұл өзгеріс пайда мен залал туралы есепке енгізу қажет кейінге қалдырылған салық бойынша шығысты (не кірісті) білдіреді.

Пайда мен залал туралы есепте көрсетілетін пайдаға салынатын салық бойынша шығыстар мыналарды қамтиды: пайдаға салынатын ағымдағы салық бойынша шығыстар және есепті кезеңде кейінге қалдырылған салық өзгерген кезде шығыстардың ұлғаюы (азаюы).

Егер уақытша айырмашылықтың пайда болуына әкеп соққан операциялар тікелей меншікті капитал шотында танылса, онда кейінге қалдырылған салықтар шоттарына корреспонденттік шот меншікті капитал шоты болады.