Бағамдық айырма – бұл әртүрлі айырбас бағамдарын пайдалана отырып, бір валютадағы бірліктердің белгілі бір санын басқа валютаға қайта есептеу кезінде туындайтын айырма.

Бағамдық айырма ХҚЕС (IAS) 21 және ҚР бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес айқындалады.

ХҚЕС (IAS) 21 23-тармағына сәйкес - әрбір есепті кезеңнің соңына:

(а) шетел валютасындағы монетарлық баптар есепті күнгі бағам бойынша қайта есептеледі;

(b) шетелдік валютада тарихи құны бойынша бағаланатын монетарлық емес баптар операция күнгі айырбас бағамы бойынша қайта есептеледі; және

(с) шетел валютасындағы әділ құн бойынша бағаланатын монетарлық емес баптар әділ құнды бағалау күнгі айырбас бағамы бойынша қайта есептеледі.

ХҚЕС 21 - Монетарлық баптар анықтамаларының негізінде - валюталық бірліктердің тіркелген немесе айқындалатын санымен көрсетілген қолда бар валюта бірліктері, сондай-ақ алу немесе төлеу активтері мен міндеттемелері.

Валюталық бірліктердің тіркелген немесе айқындалатын санын алу (немесе беру міндеті) құқығы монетарлық баптың ажырамас сипаттамасы болып табылады.

Монетарлық баптар мыналар болып табылады: жұмыскерлерге ақшалай қаражат түрінде төленуге тиіс зейнетақылар мен басқа да сыйақылар, ақшалай қаражатпен өтелуге тиіс бағалау міндеттемелері, сондай-ақ ақшалай қаражат түрінде төленуге тиіс және міндеттеме ретінде танылған дивидендтер. Осыған ұқсас монетарлық бап ұйымның меншікті үлестік құралдарының ауыспалы санын немесе алынуы (немесе ұсынылуы) тиіс әділ құны валюта бірліктерінің тіркелген немесе айқындалатын санына тең болатын активтердің ауыспалы санын алу (немесе ұсыну) туралы шарт болып табылады.

Бұл ретте валюталық бірліктердің тіркелген немесе өлшенетін санын алу (немесе беру міндеті) құқығының болмауы монетарлық емес баптың ажырамас сипаттамасы болып табылады. Мыналар мысалдар болып табылады: тауарлар мен қызметтер үшін аванстық төлемдер сомасы, гудвил, материалдық емес активтер, қорлар, негізгі құралдар, пайдалану құқығы нысанындағы активтер және олар бойынша есеп айырысу монетарлық емес активті ұсыну жолымен жүргізілуі тиіс бағалау міндеттемелері.

ХҚЕС (IAS) 21 стандартының 30-тармағында көрсетілгендей - егер монетарлық емес баптан пайда немесе залал өзге де жиынтық кірістің құрамында танылса, мұндай пайданың немесе залалдың әрбір валюта айырбастау компоненті де өзге де жиынтық кірістің құрамында танылады. Алайда, егер монетарлық емес баптан пайда немесе залал пайданың немесе залалдың құрамында танылса, мұндай пайданың немесе залалдың әрбір валюта айырбастау компоненті пайданың немесе залалдың құрамында танылады.

Осыдан келіп шығатыны, бағамдық айырма шетел валютасымен және тек монетарлық баптар бойынша операциялар жасау кезінде туындайды.

Демек, егер есеп айырысулар шетел валютасымен жүргізілсе, онда осы есеп айырысулар нәтижесінде туындаған айырма бағамдық болып табылады.

Салық кодексіне 192-бабына сәйкес салық салу мақсатында бағамдық айырманы есепке алу, оның ішінде бағамдық айырма сомасын айқындау халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және (немесе) Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.

Салық кодексінің 226-бабына сәйкес - оң бағамдық айырма сомасының теріс бағамдық айырма сомасынан асып кетуі салық төлеушінің жылдық жиынтық табысына қосылады.

Егер теріс бағамдық айырма сомасы Салық кодексінің 262-бабына сәйкес оң бағамдық айырма сомасынан асып кеткен жағдайда, асып кету шамасы КТС бойынша шегерімге жатады.

«Корпорациялық табыс салығы бойынша» декларацияда (100.00-нысан) бағамдық айырма бойынша мәліметтер 100.00.014 жолында Салық кодексіне сәйкес жылдық жиынтық табысқа енгізілетін және 100.00.001 - 100.00.013-жолдарында көрсетілмеген салық төлеуші табыстарының сомасы көрсетіледі және 100.00.035 жолында - Салық кодексінің 262-бабына сәйкес теріс бағамдық айырма сомасының оң бағамдық айырма сомасынан асып кетуін шегеру көрсетіледі.