Материалдық жауапты тұлға (МЖТ) – бұл ТМҚ мен кәсіпорындағы ақшалай қаражаттың сақталуын қадағалау міндеті жүктелетін жұмыскер. Олар жоғалған немесе бүлінген жағдайда ол келтірілген зиянның орнын толтырады. Заң МЖТ тағайындауға мәжбүр етпейді, бұл компанияның мүддесі үшін МЖТ тағайындауға, бүлінген, жоғалған, ұрланған және т.б. жағдайда зиянның орнын толтыруға болады.

Материалдық жауапкершілік

Материалдық жауапкершіліктің басталу жағдайлары

Материалдық жауапкершілік туралы үлгі шарт

Жұмыскердің материалдық жауапкершілігі туындаған кезде дауларды шешу тәртібі.

Материалдық жауапкершілік

ҚР Еңбек кодексінің 123-бабына сәйкес, егер осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында өзгеше көзделмесе, еңбек шарты тарапының еңбек шартының басқа тарапына ол келтірген залал (зиян) үшін материалдық жауапкершілігі құқыққа қарсы кінәлі мінез-құлық (әрекет немесе әрекетсіздік) және құқыққа қарсы кінәлі мінез-құлық пен келтірілген залал (зиян) арасындағы себепті байланыс нәтижесінде келтірілген залал (зиян) үшін туындайды.

Еңбек шартының басқа тарапқа залал (зиян) келтірген тарабы оны осы Кодекске және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарына сәйкес өтейді.

Еңбек, ұжымдық шарттарда жұмыскер мен жұмыс берушінің материалдық жауапкершілігі нақтылануы мүмкін.

Материалдық жауапкершіліктің басталу жағдайлары

Еңбек кодексінің 123-бабының 8-тармағы негізінде мынадай:

1) жұмыскерге, жіберуші тараптың жұмыскеріне толық материалдық жауаптылықты өзіне алу туралы жазбаша шарт негізінде берілген мүліктің және басқа да құндылықтардың сақталуы қамтамасыз етілмеген;

2) жұмыскер, жіберуші тараптың жұмыскері біржолғы құжат бойынша есебіне алған мүліктің және басқа да құндылықтардың сақталуы қамтамасыз етілмеген;

3) алкогольдік, есірткілік немесе уытқұмарлық масаңдық (оларға ұқсас) жағдайда нұқсан келтірілген;

4) материалдар, жартылай фабрикаттар, бұйымдар (өнімдер), оның ішінде оларды әзірлеу кезінде, сондай-ақ жұмыс беруші немесе қабылдаушы тарап жұмыскерге, жіберуші тараптың жұмыскеріне пайдалануға берген құрал-саймандар, өлшеуіш аспаптар, арнайы киімдер мен басқа заттар кем шыққан, қасақана жойылған немесе қасақана бүлдірілген;

5) жұмыс беруші немесе қабылдаушы тарап үшін нұқсан келтіруге әкеп соққан, бейбәсекелестік туралы талап бұзылған жағдайда;

6) еңбек, ұжымдық шарттарда немесе қабылдаушы тараптың актілерінде ескерілген өзге де жағдайларда жұмыс берушіге немесе қабылдаушы тарапқа келтірілген нұқсанның толық мөлшеріндегі материалдық жауаптылық жұмыскерге, жіберуші тараптың жұмыскеріне жүктеледі.

Материалдық жауапкершілік туралы үлгі шарт

Еңбек кодексінің 123-бабының 7-тармағына сәйкес жұмыскерлерге берілген мүліктің және басқа да құндылықтардың сақталуын қамтамасыз етпегені үшін толық жеке немесе ұжымдық (ортақ) материалдық жауаптылық туралы шарт жасалуы мүмкін жұмыскерлер атқаратын немесе орындайтын лауазымдар мен жұмыстардың тізбесі, сондай-ақ толық материалдық жауаптылық туралы үлгілік шарт жұмыс берушінің актісімен бекітіледі.

Осылайша, Толық материалдық жауапкершілік туралы үлгі шарт ұжымдық шартпен (ол болған жағдайда) немесе жұмыс берушінің актісімен бекітіледі.

Жұмыскерге берілген мүліктің және басқа да құндылықтардың сақталуын қамтамасыз етпегені үшін жауапкершілік жұмыскердің толық материалдық жауапкершілігі туралы шарттың мәні болып табылады.

Тараптар толық материалдық жауапкершілік туралы шарт жасасқан кезде оның мазмұны еңбек заңнамасының шеңберінен шықпауға тиіс.

Тараптар жұмыскерді жұмысқа орналастыру кезінде де, сондай-ақ еңбек қатынастарының қолданылу кезеңінде де оның толық материалдық жауапкершілігі туралы шартқа қол қоя алады.

Жұмыскерлердің толық ұжымдық (ортақ) материалдық жауапкершілігі туралы шарт жасасқан кезде әрбір жұмыскердің келтірілген залал үшін материалдық жауапкершілігін ажырату мүмкін емес.

Осының салдарынан жұмыскерлер ортақ жауапкершілікке тартылуы тиіс.

Ынтымақты жауапкершiлiк кезiнде әрбiр жұмыскер мiндеттеменi толық орындауға мiндеттi.

Жұмыс беруші барлық жұмыскерлерден де, олардың кез келгенінен де жеке-жеке, әрі толық, сондай-ақ борыш бөлігінде де орындауды талап етуге құқылы.

Ынтымақты борышкер-жұмыскерлердiң бiреуiнен толық қанағаттандырылмаған жұмыс берушiнiң алынбағанды қалған ынтымақты борышкер-жұмыскерлерден талап етуге құқығы бар.

Шарт мәнінің негізгі мәні мынада: жұмыскер өзіне жұмыс беруші сеніп тапсырған мүлікті және басқа да құндылықтарды қабылдау-тапсыру актісі бойынша сақтауды қамтамасыз етпегені үшін зиянның толық мөлшерінде өзіне толық материалдық жауапкершілік алады, ал жұмыс беруші жұмыскерге қабылданған міндеттемелерді тиісінше орындау үшін қажетті жағдайлар жасауға міндеттенеді. Материалдық жауапкершілік туралы шартта жұмыс берушінің мүлкі бүлінген немесе жоғалған кезде жұмыскер жұмыс берушіге келтірілген зиянды толық көлемде өтейді және жұмыскердің кінәсі дәлелденген кезде жалақыдан борышты ұстап қалу туралы қарсылық білдірмейді деп
жазу керек (бұл ҚР ЕК 115-бабының 2-тармағының 5) тармақшасына сәйкес жұмыскердің жазбаша келісімі болып табылады).

Жұмыстан шығару және мүлікті қабылдау-тапсыру актісі бойынша уәкілетті тұлғаларға беру тәртібін қарастыру маңызды.
Шартта жұмыскердің міндеттері және компания басшылығының құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ету жөніндегі міндеттері нақты нақтылануы тиіс.

Жұмыс берушіге кеңес! Материалдық жауапкершілік туралы шарт бойынша жұмыскерге сеніп тапсырылған құндылықтардың сақталуы үшін жағдайларды қамтамасыз ету жөніндегі өзінің жауапкершілігін елемеуге.

Жұмыскердің материалдық жауапкершілігі басталған кезде дауларды шешу тәртібі

Материалдық залал келтiруге байланысты жұмыскер мен жұмыс берушi арасында туындаған дау бойынша келiсу комиссиясына өтiнiш жасау мiндеттi.
Бұл ҚР ЕК 159-бабының 1 және 2-тармақтарында көзделген: «жұмыскерлердің немесе бұрын еңбек қатынастарында болған адамдардың не жұмыс берушінің келісу комиссиясына жүгінуі олардың арасында туындаған жеке еңбек дауын сотқа дейінгі реттеудің міндетті сатысы болып табылады. Егер жеке еңбек дауының тарабы келісім комиссиясының шешімімен тұтастай немесе оның бір бөлігімен келіспесе, дау реттелмеген болып есептеледі және келісім комиссиясының шешімімен келіспеген тарап келісім комиссиясының шешімі орындалмаған жағдайдағыдай еңбек дауын шешу үшін сотқа жүгінуге құқылы» және ҚР ЕК 23-бабының 1-тармағының 12) тармақшасында көзделген, оған сәйкес «жұмыс берушінің: 12) жеке еңбек дауын шешу үшін осы Кодексте көзделген тәртіппен келісу комиссиясына, сотқа дәйекті түрде жүгінуге құқығы бар". Осы нормадағы негізгі сөз - «дәйекті».

Жоғарыда келтiрiлген нормалардан келiп шығатыны, егер талапкер дауды сотқа дейiнгi тәртiппен реттемесе, онда сотқа келiп түскен талап арызы қараусыз қалдырылады.
Микрокәсiпкерлiк субъектiлерiн қоспағанда, жұмыскерлерiнiң саны он бес адамнан аспайтын әрбiр кәсiпорында немесе ұйымында және заңды тұлғаның атқарушы органының басшыларында келiсу комиссиялары құрылуға тиiс. Мұндай дауларды тек соттар ғана қарайды.
Келiсiм комиссиясының шешiмiмен келiспеген адам бұл шешiмге сотқа шағымдана алады.

Материалдық жауапкершілік туралы шарт үлгісіне бұйрық