Жарнама - бұл кез келген құралдардың көмегiмен кез келген нысанда таратылатын және (немесе) орналастырылатын, белгілі бір адамдар тобына арналмаған және жеке немесе заңды тұлғаға, тауарларға, тауар белгiлерiне, жұмыстарға, көрсетiлетiн қызметтерге қызығушылықты қалыптастыруға немесе қолдауға арналған және оларды өткiзуге ықпал ететін ақпарат («Жарнама туралы» Заңның 3-бабы). («Жарнама туралы» Заңның 3-бабында «жарнама» және «сыртқы (көрнекі) жарнама» сияқты ұғымдар регламенттелген).

Сыртқы (көрнекі) жарнама - сыртқы (көрнекі) жарнама объектілерінде орналастырылған және елді мекендердегі үй-жайлардың шегінен тыс ашық кеңістікте, жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарының бөлінген белдеуінде, елді мекендерден тыс жердегі үй-жайлардың шегінен тыс ашық кеңістікте және жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарының бөлінген белдеуінен тыс жерде көзбен көруге қол жетімді жарнама;

Жарнамаға қойылатын талаптар

Қандай жарнама үшін салық төлеу керек

Сыртқы (көрнекі) жарнамаға не жатпайды

Жарнама шығындарын есептеу

Жарнамаға қойылатын талаптар

«Жарнама туралы» Заңның 6-бабына сәйкес жарнама оны тікелей ұсынған сәтте дұрыс, арнайы білімсіз немесе арнайы құралдарды қолданбай танылуы тиіс.

ҚР аумағындағы жарнама (мерзімді баспасөз басылымдарын, интернет-ресурстарды, ақпараттық агенттіктерді қоспағанда) қазақ тілінде, ал жарнама берушінің қалауы бойынша орыс тілінде және (немесе) басқа тілдерде де таратылады.

Жарнаманың мазмұнын аудару оның негiзгi мәнiн бұрмаламауға тиiс.

Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жасалуына және сатылуына тыйым салынған тауарларды (жұмыстарды, көрсетiлетiн қызметтердi) жарнамалауға жол берілмейді.

Егер жарнама берушi жүзеге асыратын қызмет лицензиялануға тиiс болса, онда тиiстi тауарды (жұмыстарды, көрсетiлетiн қызметтердi) жарнамалау кезiнде, сондай-ақ жарнама берушiнiң өзiн жарнамалау кезiнде, радиодағы жарнаманы қоспағанда, лицензияның нөмiрiн және лицензия берген органның атауын көрсету қажет.

Қазақстан Республикасының аумағында өткізілетін тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) жарнамасында бағаны (тарифтерді, бағалауларды, мөлшерлемелерді) көрсету теңгемен жүзеге асырылады.

Электрондық казиноны және интернет-казиноны жарнамалауға тыйым салынады.

Қандай жарнама үшін салық төлеу керек

Салық елді мекендердегі ашық кеңістіктегі және жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарының бөлінген белдеуіндегі жарнама құрылыстарында, жылжымалы және жылжымайтын объектілерде орналастырылатын сыртқы (көрнекі) жарнамаға есептеледі. («Жарнама туралы» ҚР Заңының 3-бабы).

Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру плакаттар, транспаранттар, жалаулар, стендтер, жарық таблолары, билбордтар, стелалар, сілтемелер, афишалар түрінде және жарнама құрылыстарында, жылжымалы және жылжымайтын объектілерде жарнамалық бейнелер мен жазбаларды бейнелеу мен түсірудің өзге де тәсілдерімен жүзеге асырылады.

Төлемақы мөлшерлемелері республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру жүзеге асырылатын тиісті күнтізбелік айдың бірінші күніне қолданылатын АЕК еселенген мөлшерде айқындалады. (ҚР Салық кодексінің 605-бабы).

Бюджетке енгізуге жататын төлемақы сомасы ағымдағы айдың 25-інен кешіктірілмейтін мерзімде ай сайын төленеді. (ҚР Салық кодексінің 606-бабы).

Бұл ретте сыртқы (көрнекі) жарнама хабарлама негізінде орналастырылған жағдайда жарнама орналастырудың бірінші айы үшін төлемақы хабарлама жіберілгенге дейін жүргізілуге тиіс (ҚР СК 606-бабы).

Сыртқы (көрнекі) жарнамаға не жатпайды

Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру сыртқы (көрнекі) жарнама объектілерінде, оның ішінде ғимараттардың (құрылысжайлардың) сыртқы жақтарына орналастырылатын жарнама бейнелерін және (немесе) ақпаратын бейнелеу және салу арқылы жүзеге асырылады.

«Жарнама туралы» Заңның 11-бабының 1-тармағына сәйкес сыртқы (көрнекі) жарнамаға: маңдайша, жұмыс режимі туралы ақпарат, мәдени, спорттық және спорттық-бұқаралық іс-шаралар афишалары, техникалық қызмет көрсету құралдары мен көлік құралдарын дараландыру, сөрелер мен терезелердің ішкі безендірілуі, үй-жайлардың ішінде орналастырылатын тауар өнімдері, көрсетілетін қызметтердің түрлері, дараландыру құралдары, сәндік және мерекелік безендіру жатпайды.

Жарнама шығындарын есептеу

Қазақстан Республикасының Салық кодексінде «жарнама» ұғымының анықтамасы жоқ, сондықтан бұл ұғым азаматтық заңнамада, яғни «Жарнама туралы» Заңда пайдаланылатын мағынада қолданылуға тиіс.

Жарнама объектілері, яғни жарнама назар аударуға арналған объектілер мыналар болуы мүмкін:

• сатуға, айырбастауға немесе айналымға өзге де енгізуге арналған қызмет өнімі (оның ішінде жұмыс, көрсетілетін қызмет) түсінілетін тауар;
• тауарды дараландыру құралы;
• тауарды дайындаушы немесе сатушы;
• зияткерлік қызметтің нәтижелері;
• іс-шара (оның ішінде ойын, бәс тігу тәуекеліне негізделген спорттық жарыс, концерт, конкурс, фестиваль).

Бухгалтерлік есепте жарнамаға арналған шығындар нормалануға жатпайды және егер бұл ұйымның есеп саясатында көзделген болса, олар жататын есепті кезеңде шығыстарға толық қосылуы мүмкін. Жарнамаға арналған шығыстар өнiмдi (тауарларды, жұмыстарды, қызметтердi) өткiзуге байланысты және сондықтан бухгалтерлiк есепте қызметтiң әдеттегi түрлерi бойынша шығыстар деп танылады.

Кәсіпорынның шығыстарын есепке алу үшін 7 «Шығыстар» бөлімінің белсенді уақытша шоттары арналған. Шығыстар шоттардың дебетінде жинақталады, ал 5610 (Есепті жылдың бөлінбеген пайдасы (жабылмаған шығыны) шотының дебетіне кредит бойынша есептен шығарылады.

Есепті кезең аяқталғаннан кейін кірістер мен шығыстар қаржылық есептілікте, пайда мен залал туралы есепте көрсетіледі.

Ұйымның бухгалтерлік есеп мақсаттары үшін жарнамаға арналған шығыстарына, әдетте, шығыстардың мынадай түрлері жатады:

• ұйым қызметіне байланысты жарнамалық іс-шараларды өткізуге;
• баспасөзде хабарландыруға, радио және теледидар арқылы, яғни бұқаралық ақпарат құралдары арқылы хабарландыруға;
• көрмелерге, экспозицияларға, жәрмеңкелерге қатысуға;
• витриналарды, көрме-сатуларды, үлгілер бөлмелерін және көрсету залдарын безендіруге;
• безендірілген прейскуранттарды; каталогтар, кітапшалар, альбомдар, проспектілер, плакаттар, жарнамалық ашық хаттар және т.б. әзірлеуге, басып шығаруға және таратуға;
• бірегей және фирмалық пакеттердің үлгілерін, орамаларды, жарнамалық кәдесыйларды, шығарылатын өнімнің үлгілерін әзірлеуге, дайындауға және таратуға;
• жарықтық және сыртқы жарнамаға;
• жарнамалық кино, бейне, диафильмдерді және сол сияқтыларды сатып алуға, дайындауға, көрсетуге;
• жарнама тақталарын, көрсеткіштерді дайындауға;
• бұқаралық жарнама науқандарын өткізу кезінде ұтыс ойындары жеңімпаздарына берілетін сыйлықтарды сатып алуға (дайындауға) және таратуға;
• жарнамаға арналған өзге де шығыстар.

Бухгалтерлік есепте «Сатуға арналған шығыстар» шотының дебеті бойынша ескерілген жарнамаға арналған шығыстар сомасы ұйымның есеп саясатында көрсетілген коммерциялық шығыстарды есептен шығару тәсіліне қарай сатылған өнімнің (тауарлардың) толық немесе көлеміне барабар сатылған өнімнің (тауарлардың) өзіндік құнына есептен шығарылады.

Дт 7110 Кт 3310 - Жарнама қызметтеріне төлеуге қабылданған шоттар;

Дт 1420 Кт 3310 - ҚҚС сомасына.

Жарнамалық материалдарды жарнамалық мақсатта таратуды ресімдеу

Салық кодексінің 242-бабына сәйкес салық төлеушінің табыс алуға бағытталған қызметті жүзеге асыруға байланысты шығыстары, Кодекске сәйкес шегерімге жатпайтын шығыстарды қоспағанда, осы бапта және Кодекстің 243-263-баптарында белгіленген ережелер ескеріле отырып, салық салынатын табысты айқындау кезінде шегерімге жатады.

Осы тармақтың ережелері салық төлеушінің Қазақстан Республикасында да, одан тысқары жерлерде де шеккен шығыстарына қолданылады.

Шегерiмдердi салық төлеушi iс жүзiнде жүргiзiлген шығыстар бойынша оның табыс алуға бағытталған қызметiне байланысты осындай шығыстарды растайтын құжаттар болған кезде жүргiзедi.

Ұйым шығыстарды олардың іс жүзінде жүзеге асырылғанын растайтын бастапқы құжаттар негізінде ғана таниды.

Жарнамаға жұмсалатын шығыстар ақша қаражатын нақты төлеу уақытына және жүзеге асырудың өзге де нысанына қарамастан, олар орын алған есепті кезеңде бухгалтерлік есепте танылады. Жарнамаға жұмсалатын шығыстарды әдеттегі қызмет түрлері бойынша шығыстар ретінде тану үшін жарнамалық жұмыстар мен қызметтердің қандай да бір түрлерінің орындалғанын растайтын құжаттары болуы қажет:

• жарнама бойынша шығыстарды бекіту туралы смета;
• жарнамалық қызметтер көрсетуге арналған шарт;
• жарнамалық көрсетілетін қызметтерге бағаларды келісу хаттамасы;
• сыртқы жарнаманы орналастыру құқығы туралы куәлік;
• бекітілген дизайн-жоба;
• орындалған жұмыстарды (көрсетілген қызметтерді) тапсыру-қабылдау актісі;
• өнім берушіден шот-фактура;
• жарнамалық қызметтерге ақы төленгенін растайтын құжаттар;
• материалдарды бір жаққа жіберуге арналған жүкқұжат;
• тауарларды есептен шығару туралы акт;
• тауарды арзандату туралы акт;
• жарнаманың шығу кестесі (ол бірнеше рет шыққан кезде);
• жарнамалық материалдары бар баспа басылымдарының үлгілері;
• жарнамалық роликтің бейнежазбасы;
• басқа да растайтын құжаттар.

Жоғарыда көрсетілген есепке алу құжаттарынан басқа, жарнама бойынша шығыстарды шегерімге жатқызу үшін бухгалтерлік есепте сонымен қатар жарнама науқандарын, жарнама акцияларын өткізудің барлық рәсімдерін және кәсіпорынның ерекшелігін ескере отырып, жарнама акцияларын өткізуді растауға қажетті құжаттардың тізбесін сипаттай отырып, бөлім көздеу қажет:

• жарнамалық акцияны өткізу мерзімдерін, өткізу тәртібін, жауапты адамдарды көрсете отырып, оны өткізуге бұйрық;
• жарнама науқанын өткізуге арналған шығыстар сметасы;
• өткізілген жарнама науқаны туралы есептер.

Әрбiр жеке өткiзiлетiн жарнамалық акция бойынша есеп жүргiзiлуi тиiс.

Салықтық есепке алу саясатында жарнамаға арналған шығыстарды ажырату үшін салық тіркелімін әзірлеу қажет.

Салық кодексінің 243-бабының 13-тармағына сәйкес жарнамалық мақсатта өтеусіз (оның ішінде сыйға тарту түрінде) берілген тауардың құны, егер осындай тауар бірлігінің құны тиісті қаржы жылына республикалық бюджет туралы заңмен белгіленген және осындай беру күнінде қолданыста болатын АЕК-тің 5 еселенген мөлшерінен аспаған жағдайда, осындай тауарды беру жүзеге асырылған салықтық кезеңде шегерімге жатқызылуға жатады.

Салық кодексінің 372-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес, тауарды өтеусіз беру өткізу бойынша айналым болып табылады, ал 372-баптың 5-тармағы 3) тармақшасының негізінде, егер тауар бірлігінің құны республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және осындай беру күніне қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 5 еселенген мөлшерінен аспаған жағдайда, осындай тауарды жарнама мақсатында өтеусіз беру өткізу бойынша айналым болып табылмайды.

«Жарнама туралы» Заңның 16-бабында жарнамасы бар материалдарды сақтау мерзімдері белгіленген. Жарнамасы бар материалдарды немесе олардың көшiрмелерiн, оларға кейiннен енгiзiлетiн өзгерiстердiң бәрiн қоса алғанда, жарнама берушi, жарнама жасаушы бiр жыл бойы, жарнама таратушы - жарнама соңғы таратылған, орналастырылған күннен бастап кемiнде бiр ай бойы сақтауға мiндеттi.

Бұл ретте Салық кодексінің 193-бабының 3-тармағына сәйкес салық салу объектілеріне немесе салық салуға байланысты объектілерге жататын есепке алу құжаттамасын салық төлеуші (салық агенті) салықтың немесе бюджетке төленетін төлемнің әрбір түрі үшін осы Кодекстің 48-бабында белгіленген талап қою мерзімі өткенге дейін, бірақ кемінде бес жыл сақтайды.

Осылайша, егер ұйым жарнама мақсатында газеттерді, парақшаларды, буклеттерді өз бетінше таратпақшы болса, онда жарнама акциясын өткізу мерзімін, өткізу тәртібін, жауапты тұлғаларды көрсете отырып, оны өткізуге бұйрық шығару, жарнама науқанын өткізуге арналған шығыстар сметасын жасау қажет. Жауапты тұлға қабылдау-тапсыру актісі бойынша жарнамалық материалды алады, оны өзі немесе таратушылар арқылы таратады (егер таратушылар арқылы болса, онда оларға сондай-ақ қабылдау-беру актісі бойынша жарнамалық материалдың белгілі бір мөлшерін береді), өткізілген жарнамалық науқан туралы есеп жасайды. Есептің негізінде оның есебінен жарнама мақсатында пайдаланылған жарнамалық өнімді (тауарларды) есептен шығару актісі немесе «Бастапқы есепке алу құжаттарының нысандарын бекіту туралы» ҚР ҚМ 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 562 бұйрығымен бекітілген 3-2-нысан бойынша ресімделген тарапқа қорларды босатуға арналған жүкқұжат бойынша тауар есептен шығарылады.

Егер берілген тауардың құны АЕК-тің 5 еселенген мөлшерінен аспаса, онда оны шегерімге жатқызуға болады. Егер тауардың құны АЕК-тің 5 еселенген мөлшерінен асып кетсе, онда шегерімге жатпайды және ҚҚС бойынша салық салынатын айналым болып табылады.