Паушалдық жарна – франшиза шартын жасасу кезiнде франчайзердiң пайдасына сауда нүктесi (франчайзи) иесiнiң бiржолғы төлемi. Кейбір компаниялар одан әлеуетті серіктестерді тарту үшін бас тартады.

Франшиза төлемін, паушалдық жарнаны бухгалтерлік есепте көрсету.

Лицензиялық төлемдерді мынадай түрлерге бөлуге болады:

• паушалдық (біржолғы),
• роялти (мерзімді аударымдар),
• құрамдастырылған төлемдер.

Лицензиялық шартта паушалдық төлем деп аталатын бiржолғы соманы төлеу көзделуi мүмкiн. Жекелеген жағдайларда паушалдық төлем келiсiм кезеңдерiнiң орындалуына байланысты бөлiнiп жүзеге асырылуы мүмкiн. Паушалдық төлемнің бірінші бөлігін төлеу шартқа қол қойылғаннан кейін ақылға қонымды мерзімде жүргізіледі және жалпы соманың 10-25%-ын құрайды. Төлемнiң қалған бөлiктерiн төлеу белгiлi бiр күндермен - жабдықтарды жөнелтумен, құжаттаманы ұсынумен, көмек көрсетумен, өнiмнiң бiрiншi партиясын шығарумен сәйкестендiрiлуi мүмкiн.

Егер бiр жолғы төлемдер техникалық құжаттаманы бергенi, қосымша техникалық көмек көрсеткенi, өндiрiстiк тәжiрибенi бергенi үшiн сыйақы болса, онда, әдетте, лицензиялық келiсiмдi бұзу кезiнде осындай қызметтердi жүзеге асырғаны үшiн сыйақы қайтаруға жатпайды. Көбінесе паушалдық төлемдер лицензия бойынша шығарылған өнімнің көлемін бақылауға болмайтын жағдайларда қолданылады немесе сатып алушы - нарықта белгісіз фирма және оның лицензия бойынша өнім шығаруды ретке келтіре алатынына күмән бар.

Осылайша, салық салу мақсатында паушалдық жарналарға (төлемдерге) роялтиге салық салу тәртібі қолданылады.

ҚР СК 1-бабы 1-тармағының 52-тармақшасына сәйкес роялти - мыналар:

пайдалы қазбаларды өндіру және техногендік түзілімдерді қайта өңдеу процесінде жер қойнауын пайдалану құқығы үшін;

авторлық құқықтарды, бағдарламалық қамтылымды, сызбаларды немесе модельдерді пайдаланғаны немесе пайдалану құқығы үшін; патенттерді, тауар белгілерін немесе басқа да осыған ұқсас құқық түрлерін пайдаланғаны немесе пайдалану құқығы; өнеркәсіп жабдықтарын, оның ішінде бербоут-чартер немесе димайз-чартер шарттары бойынша жалға алынатын теңіз кемелерін және димайз-чартер шарттары бойынша жалға алынатын әуе кемелерін, сондай-ақ сауда немесе ғылыми-зерттеу жабдықтарын пайдаланғаны немесе пайдалану құқығы үшін; "ноу-хауды" пайдаланғаны үшін; кинофильмдерді, бейнефильмдерді, дыбыс жазуды немесе өзге де жазу құралдарын пайдаланғаны немесе пайдалану құқығы үшін төленетін төлем.

Есепте түсімді тану ХҚЕС 15-ке сәйкес жүзеге асырылады.

Роялти түріндегі табысты тану бұл жағдайда жасалған шарттың талаптарына және ҚР СК 192-бабының ережелеріне (есептеу әдісі бойынша) байланысты болады.

Мысалы, егер шартта роялти жыл басында төленетіні және франшизаның қолданылуы белгілі бір кезеңге жүзеге асырылатыны көзделсе, онда компания кезең басында роялти сомасын болашақ кезеңдердің кірістері ретінде тануға және лицензияның бүкіл қолданылу мерзімі ішінде роялтиден түскен кірісті есепте тануға тиіс.

Бұл тәсіл есепте табысты неғұрлым дұрыс көрсетуді және тануды көздейді, өйткені шарт әрдайым 01.01 бастап 31.12 дейін күнтізбелік жыл қолданыла бермейді, шарт 01.01 бастап қолданылмайтын жағдайлар өте жиі туындайды, бұл роялти түріндегі төлемнің бәрін компанияның ағымдағы кезеңдегі кірісі деп тану керек.

Кірістің бір бөлігі ағымдағы кезеңде, ал екінші бөлігі шарттың мерзіміне сәйкес келесі кезеңде танылуы мүмкін. Яғни бұл үшін, егер төлем бір мезгілде жүзеге асырылса және болашақ кезеңдердің кірістерін роялти түрінде таныған және ай сайын роялти түріндегі кірісті таныған жөн.

Бұл жағдайда Сіз роялти сомасын 3520 «Болашақ кезеңдердің кірістері» шотында танисыз.

Алайда, егер шарттың талаптарында осы шарттың қолданылу мерзімі белгіленбесе, егер шартта өзгеше көзделмесе (мысалы, лицензияның қолданылуы төлем төленген күннен басталады), онда паушалдық төлем сомасы шартқа қол қойылған күнгі бейрезиденттің табысы болып танылады.

Роялти түріндегі төлем қызмет немесе жұмыс болып табылмайтындықтан және тауар болып табылмайтындықтан, бұл жағдайда «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» ҚР Заңының 7-бабы 3-тармағының талаптарына сәйкес келетін белгілі бір құжатты әзірлеу ұсынылады. Мысалы, «Рұқсат беру актісі» немесе «Пайдалану құқығын беру актісі».

Франшиза сатушысы роялти түрінде кіріс алады, ол ҚР СК 227-бабына сәйкес сатудан түскен кіріс болып танылады және есептелген кезеңде ЖЖК-ге енгізіледі.

Есепте көрсетіңіз:

Паушалдық төлем алынды

ДТ 1210

КТ 1030

БКК-де тану

ДТ 1210

КТ 3520

Сатудан түскен кірістерді ай сайын біркелкі тану

ДТ 3520

КТ 6010