ҚР ЕК 3-бабы 1-тармағының 13-тармақшасына сәйкес: Демалыс - жұмыс орны (лауазымы) мен осы Кодексте белгіленген жағдайларда орташа жалақысын сақтай отырып, жұмыскердің жыл сайынғы демалуын қамтамасыз ету немесе әлеуметтік мақсаттар үшін жұмыскерді белгілі бір кезеңге жұмыстан босату.

Еңбек Кодексінің 99-бабына сәйкес жүкті әйелдерге, бала (балаларды) туған әйелдерге, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған әйелдерге (еркектерге) баланың туылуына байланысты мынадай демалыстар беріледі:

• Жүктілікке және босануға байланысты демалыс.
• Жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған жұмыскерлерге демалыс.
• Бала 3 жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақы сақталмайтын демалыс.

Жүктілікке және босануға байланысты демалыстың ұзақтығы

Бала 3 жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақысы сақталмайтын демалыс

Жүктілікке және босануға байланысты табысынан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлем

Бала бір жасқа толғанға дейін оның күтімі бойынша ай сайынғы жәрдемақы мөлшері

Жүктілік және босануға байланысты демалыстың ұзақтығы

Жүкті әйел жүктілікке және босануға байланысты демалысқа құқық беретін еңбекке уақытша жарамсыздығы туралы парақта көрсетілген күннен бастап демалысты оның аталған түріне құқықты растайтын еңбекке уақытша жарамсыздығы туралы парағын ұсыну арқылы ресімдейді.

ҚР ЕК 99-бабына сәйкес жүктілікке және босануға байланысты демалыс ұзақтығы:

• қалыпты босанған кезде – босануға дейін күнтізбелік жетпіс күнге және босанғаннан кейін күнтізбелік елу алты күнге;
• қиын босанған немесе екі және одан көп бала туған кезде – босануға дейін күнтізбелік жетпіс күнге және босанғаннан кейін күнтізбелік жетпіс күнге;
• ядролық сынақтардың әсеріне ұшыраған аумақтарда тұратын әйелдерге қалыпты босанған кезде – босануға дейін күнтізбелік тоқсан бір күнге және босанғаннан кейін күнтізбелік жетпіс тоғыз күнге (қиын босанған немесе екі және одан көп бала туған жағдайда – күнтізбелік тоқсан үш күнге);
• жүктіліктің жиырма екінші аптасынан жиырма тоғызыншы аптасына дейінгі мерзім кезінде босанған және дене салмағы бес жүз және одан артық грамм бала туып, ол жеті тәуліктен астам өмір сүрген жағдайда – босанғаннан кейін күнтізбелік жетпіс күнге;
• жүктіліктің жиырма екінші аптасынан жиырма тоғызыншы аптасына дейінгі мерзім кезінде босанған және өлі шарана туған немесе дене салмағы бес жүз және одан артық грамм бала туып, ол өмірінің жетінші тәулігіне дейін шетінеп кеткен жағдайда – босанғаннан кейін күнтізбелік елу алты күнге;
• ядролық сынақтардың әсеріне ұшыраған аумақтарда тұратын әйелдерге жүктіліктің жиырма екінші аптасынан жиырма тоғызыншы аптасына дейінгі мерзім кезінде босанған және дене салмағы бес жүз және одан артық грамм бала туып, ол жеті тәуліктен астам өмір сүрген жағдайда – босанғаннан кейін күнтізбелік тоқсан үш күнге;
• ядролық сынақтардың әсеріне ұшыраған аумақтарда тұратын әйелдерге жүктіліктің жиырма екінші аптасынан жиырма тоғызыншы аптасына дейінгі мерзім кезінде босанған және өлі шарана туған немесе дене салмағы бес жүз және одан артық грамм бала туып, ол өмірінің жетінші тәулігіне дейін шетінеп кеткен жағдайда – босанғаннан кейін күнтізбелік жетпіс тоғыз күнге беріледі.

Әйел жүктілік кезеңінде еңбекке уақытша жарамсыздығы туралы параққа өтініш жасаған кезде демалыс жиынтықтап есептеледі және босанғанға дейін өзі нақты пайдаланған күндерінің санына және жұмыс берушіде жұмыс істеген ұзақтығына қарамастан, толық беріледі.

Әйел босанғаннан кейінгі кезеңде еңбекке уақытша жарамсыздығы туралы параққа өтініш жасаған кезде осы тармақтың екінші бөлігінде көзделген ұзақтықпен босанғаннан кейінгі демалыс қана беріледі.

Егер еңбек және (немесе) ұжымдық шарт талаптарында, жұмыс берушінің актісінде көзделсе, жұмыс беруші орташа жалақыны сақтай отырып, Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексіне сәйкес жүзеге асырылған, жүктілікке және босануға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға байланысты табысынан айырылған жағдай бойынша төленетін әлеуметтік төлем сомасын шегеріп, жүктілікке және босануға байланысты демалысқа, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған жұмыскерлерге берілетін демалысқа ақы төлейді.

Бала 3 жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақысы сақталмайтын демалыс

Жүктiлiгi және босануы бойынша демалыстан басқа қалауы бойынша 3 жасқа дейiнгi балаларды күту бойынша жалақысы сақталмайтын демалыс берiлуi мүмкiн. ҚР ЕК 100-бабына сәйкес мұндай демалысты баланың әкесі немесе анасы ала алады, ал егер бала ата-анасының қамқорлығынсыз қалған болса, онда жақын туыстарына, яғни іс жүзінде баланы тәрбиелеумен айналысатын адамға беріледі.

Жүкті әйелдерге, бала (балаларды) туған әйелдерге, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған әйелдерге (еркектерге) баланың туылуына байланысты мынадай демалыстар беріледі:

• Бала 3 жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақысы сақталмайтын демалыс.

ҚР Еңбек кодексі 100-бабының негізінде - Жұмыс беруші жұмыскерге:

1) ата-анасының таңдауы бойынша – баланың анасына не әкесіне;

2) баланы жалғыз тәрбиелеп отырған ата-анаға;

3) ата-ананың қамқорлығынсыз қалған баланы іс жүзінде тәрбиелеп отырған басқа туысына не қамқоршысына;

4) жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған жұмыскерге бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақы сақталмайтын демалыс беруге міндетті.

Бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақы сақталмайтын демалыс жұмыскердің жазбаша өтініші негізінде оның ұзақтығы көрсетіле отырып және баланың туу туралы куәлігі немесе баланың туу фактісін растайтын басқа құжат ұсыныла отырып беріледі.

Жұмыскер бала күтіміне байланысты демалысты бала үш жасқа толғанға дейін толық немесе бөліп пайдалана алады.

Бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақы сақталмайтын демалыс уақытында жұмыскердің жұмыс орны (лауазымы) сақталады.

Бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақы сақталмайтын демалыс аяқталғанға дейін жұмысқа шыққан жағдайда, жұмыскер жұмыс берушіні өзінің ниеті туралы жұмыс басталғанға дейін бір ай бұрын хабардар етуге міндетті.

ҚР ЕК 99-бабы негізінде, егер еңбек және (немесе) ұжымдық шарт талаптарында, жұмыс берушінің актісінде көзделсе, жұмыс беруші орташа жалақыны сақтай отырып, Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексіне сәйкес жүзеге асырылған, жүктілікке және босануға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға байланысты табысынан айырылған жағдай бойынша төленетін әлеуметтік төлем сомасын шегеріп, жүктілікке және босануға байланысты демалысқа, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған жұмыскерлерге берілетін демалысқа ақы төлейді.

ҚР ЕК 54-бабына сәйкес - Жұмыс берушіге жүктілік туралы анықтаманы ұсынған жүктi әйелдермен, үш жасқа дейiнгi балалары бар әйелдермен, он төрт жасқа дейінгі баланы (он сегіз жасқа дейінгі мүгедектігі бар баланы) тәрбиелеп отырған жалғызілікті аналармен, аталған балалар санатын анасыз тәрбиелеп отырған өзге де адамдармен жұмыс берушінің бастамасымен еңбек шартын бұзуға жол берілмейді. ҚР ЕК 87-бабына сәйкес Жүктілік пен босануға және бала күтіміне байланысты демалыста болған уақыт еңбек өтіліне есептеледі және жүктілік пен босануға байланысты демалыс кезекті ақылы демалысқа есептеуге мүмкіндік береді.

Жүктілікке және босануға байланысты табысынан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлем

Жүктілікке және босануға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға байланысты табысынан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлем бір рет, ал бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты табысынан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлем ай сайын төленеді.

«Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» КЕАҚ-ның құрылымдық бөлімшелері әлеуметтік төлемдерді тағайындау үшін қажетті құжаттарды қабылдаған күннен бастап 4 жұмыс күні ішінде оларды Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына (бұдан әрі - Қор) береді.

Әлеуметтік төлемдерді тағайындауға құжаттарды:

жүктілігі және босануы бойынша - жүктілігі және босануы бойынша еңбекке уақытша жарамсыздық парағы берілген күннен бастап 12 айдан кешіктірмей;

1 жасқа дейінгі баланы күту бойынша - баланың туу туралы куәлігінде көрсетілген бала туған күннен бастап 12 айдан кешіктірмей беру қажет.

Бала тууына байланысты берiлетiн бiр жолғы мемлекеттiк жәрдемақы (барлық әйелдер үшiн) барлық босанған әйелдерге: жұмыс iстейтiндерге де, жұмыс iстемейтiндерге де мемлекеттiк бюджеттен төленедi. Бала тууына байланысты берілетін жәрдемақының мөлшері белгіленген және мынадай:

• бірінші, екінші және үшінші балаға - 38 АЕК;
• төртінші және одан көп балаға - 63 АЕК.

Бала бір жасқа толғанға дейін оның күтімі бойынша ай сайынғы жәрдемақы мөлшері

Бала бiр жасқа толғанға дейiн (жұмыс iстемейтiн әйелдер үшiн) оның күтiмi бойынша ай сайынғы жәрдемақы бала күтiмiн жүзеге асыратын және мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жүйесiнiң қатысушылары болып табылмайтын жұмыс iстемейтiн әйелдер мен еркектерге тағайындалады. Жұмыс істемейтін әйелдер мен ер адамдар үшін бала бір жасқа толғанға дейін оның күтімі бойынша ай сайынғы жәрдемақы мөлшері белгіленген және мынадай:

• бірінші балаға - 5,76 АЕК (ай сайын);
• екінші балаға - 6,81 АЕК (ай сайын);
• үшінші балаға - 7,85 АЕК (ай сайын);
• төртінші және одан көп - 8,90 АЕК (ай сайын).

Жүктілікке және босануға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға байланысты табысынан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлем (жұмыс істейтін әйелдер үшін) жұмыс істейтін әйелдерге, Қордан әлеуметтік төлемдер алуға құқығы бар міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушыларға (яғни әлеуметтік қатер туындаған күнге дейін Қорға әлеуметтік аударымдар түскен жеке тұлғаларға) тағайындалады. Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы ҚР Заңының 19-бабының 7-тармағына сәйкес жүктілікке және босануға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға байланысты табысынан айырылған жағдайларда төленетін әлеуметтік төлемге құқық уақытша еңбекке жарамсыздық парағында көрсетілген баланы (балаларды) асырап алған қызметкерлерге демалыс күнінен бастап туындайды.

Аталған әлеуметтік төлем жұмыс істейтін әйелдерге ғана есептелген және бір мезгілде жүргізіледі. Орташа айлық табыстың мөлшері нақты жұмыс істеген мерзіміне қарамастан, әлеуметтік қатер туындаған күнге дейінгі соңғы 12 айдағы әлеуметтік аударымдар бойынша айқындалады. Төлем мөлшерін соңғы жылдағы орташа айлық табысты 10% мөлшеріндегі зейнетақы жарналарын шегергендегі еңбекке жарамсыздық күндерінің коэффициентіне көбейту арқылы білуге болады.

Әлеуметтiк аударымдар төленген табыстың орташа айлық мөлшерi әлеуметтiк төлемге құқық басталған айдың алдындағы соңғы күнтiзбелiк он екi ай iшiнде әлеуметтiк аударымдар жүргiзiлген табыс сомасын (осы кезеңде әлеуметтiк аударымдарда үзiлiстер болған-болмағанына қарамастан) он екiге бөлу жолымен айқындалады. Еңбекке жарамсыздық күндері санының коэффициенті уақытша еңбекке жарамсыздық парағы берілген күндер санын отыз күнтізбелік күнге бөлу жолымен айқындалады (әрбір жұмыс істейтін әйелдің ҚР ЕК 99-бабына сәйкес жүктілігі және босануы бойынша ақылы демалыс алуға және оны жүктілік кезінде және босанғаннан кейін қалауы бойынша пайдалануға құқығы бар).
Егер еңбекке уақытша жарамсыздық парағы 126 күнтізбелік күнге берілсе, онда коэффициент 126/30 = 4,2 тең болады.