Инкотермс – тиімділікті арттыру және жеткізу шарттарын жасасуға бағытталған шарттарды стандарттарға келтіру үшін пайдаланылатын қағидалар жинағы.

Тауарды жеткiзу - бұл өнiм берушi (сатушы) тауарды сатып алушыға беруге мiндеттенетiн, ал сатып алушы өз кезегiнде тауарды қабылдауға және ол үшiн ақы төлеуге мiндеттi мәмiле.

Басқаша айтқанда, жеткізу – бұл тауарды бір қолдан екіншісіне беру процесі.

Бұл ретте жеткізу әртүрлі шарттарда жүзеге асырылуы мүмкін:

• жеткізуші тауарды сатып алушыға бере алады;
• жеткізуші тауарды сатып алушының сенім білдірілген тұлғасына бере алады;
• жеткізуші тауарды сатып алушыға жеткізетін тасымалдаушыға бере алады;
• жеткізуші тауарды сатып алушының сенім білдірілген адамына жеткізетін тасымалдаушыға бере алады;

және тағы басқа.

Іс жүзінде жеткізу схемалары өте көп болуы мүмкін... Ал егер әрбір елдің өзіндік ерекшелігі болуы мүмкін екенін ескерсек, онда мәмілеге қатысушылар арасында даулардың туындауы салдарынан дұрыс түсінбеу жағдайлары туындауы мүмкін.

Халықаралық деңгейде жеткізу шарттарының талаптарын стандарттау және оңтайландыру үшін оларды келісімшартқа қатысушы барлық елдердің заңдарына және бірыңғай нормативтік актіні шығаруға сәйкес келтіру туралы шешім қабылданды.
Халықаралық сауда палатасы жеткізу режиміне байланысты контрагенттердің барлық негізгі құқықтары мен міндеттері жинақталған ережелерді әзірледі. Бұл құжат сөздік түрінде ұсынылған және «Инкотермс» деген мақтаныш атауға ие.

Сөздік сыртқы жеткізу шарттарын жасасу кезінде пайдаланылатын терминдердің және оларға толық анықтамалардың тізбесін қамтиды. Бұл ережелер жинағын сыртқы экономикалық мәмілелерді жасаушылар басшылыққа алуы қажет. Демек, әрбір бухгалтер СЭҚ саласында пайдаланылатын ұғымдарды дұрыс түсіндірмеу жағдайларын болдырмау үшін Инкотермсті білуі қажет.

Инкотермс терминдері

Халықаралық сауда терминдері мынадай мәселелерді реттейді:

• тауарды жеткізу күнін анықтау.
• шарттың тараптары арасында көлік шығындарын және жүк тасымалдауға байланысты өзге де шығыстарды бөлу;
• тасымалдау процесінде тауардың жойылуына, жоғалуына немесе бүлінуіне байланысты тәуекелдер үшін жауапкершіліктің ауысу шарттарын реттеу.

Инкотермс құрамына кіретін барлық терминдер ағылшын тіліндегі үш әріптік аббревиатура түрінде белгіленген, онда бірінші әріп жеткізушіден міндеттемелердің алушыға ауысу сәті мен орнын көрсетеді. Осы қағидат
бойынша олар 4 топқа бөлінеді:

• Е – жеткізуші жүкті жеткізу процесіне қатыспайды. Сатушының ең төменгі міндеттері бар - тауарды өз қоймасында сатады. Сатып алушы оны сатушының қоймасынан одан әрі баратын жеріне тасымалдау үшін өз бетінше алады

Міндеттемелер тікелей жөнелту сәтінде және тиісінше тауарды жөнелту орнында (ТИЕП ЖӨНЕЛТУ) сатып алушыға ауысады;

• F – сатушы негізгі жеткізілімге ақы төлемейді. Көлiк және кеден шығыстарының көп бөлiгi сатып алушыға немесе ол тиiстi келiсiм жасасқан оның тасымалдаушысына жүктеледi. Дәл сол адам көлікті таңдайды, жүкті тиеуді және оны жеткізуді жүзеге асырады, ал сатушы оған келісілген пунктте тауарды ғана береді.

Тасымалдаудың негізгі бөлігі ақысы төленбеген жағдайда тасымалдауды жөнелту терминалы міндеттемелердің өту нүктесі болып табылады (ТАСЫМАЛДАУ АҚЫСЫ ТӨЛЕНБЕГЕН)

• С – негізгі шығыстарды сатушы көтеретін жеткізу шарттары.

Негізгі тасымалға ақы төлеу толық көлемде жүргізіледі, міндеттемелер жүктің келу терминалына келіп түскен сәтіне ауысады (ТАСЫМАЛДАУ АҚЫСЫ ТӨЛЕНДІ)

• D – сатушы тауарды сатып алушыға жеткізуге толық жауапты болады және ақы төлейді.

Міндеттемелердің ауысуы сатып алушы тауарды қабылдаған сәтте жүзеге асырылатын «толыққанды жеткізу». (КЕЛУ)

Инкотермс жеткізілімдерінің қолданыстағы шарттары 11 терминді қамтиды, олардың 7-уі көліктің кез келген түрімен жүзеге асырылатын жүк тасымалдарына және 4-уі - тек қана су үстіндегі тасымалдар (теңіз көлігі және аумақтық суларды тасымалдау) арқылы тауар жеткізу тәсілдеріне қолданылады.

Инкотермс ережелерін қалай пайдалану керек

Инкотермс ережелерін қолдану кезінде мыналарға назар аудару маңызды:

1) Инкотермс терминін таңдаңыз.

Таңдап алынған термин тауарға, оны тасымалдау тәсiлiне сәйкес келуге және тараптардың қосымша мiндеттемелердi (мысалы, сақтандыруды ұйымдастыру жөнiндегi мiндеттеме) қандай дәрежеге дейiн енгiзу ниетiн көрсетуге тиiс.

2) жеткізу шартында мынаны көрсетіңіз:

«Инкотермске сәйкес орын атауын қоса алғанда, таңдалған Инкотермс термині».

3) пунктты немесе портты анықтаңыз.

Таңдап алынған Инкотермс терминi тараптар пункттi немесе портты (әуежайды) анықтаған жағдайда ғана жұмыс iстей алады. Мұндай нақтылаудың жақсы мысалы мыналар болып табылады: «FCA теңіз порты Санкт-Петербург Ресей Инкотермс 2010».

Мысалы, EXW, FCA, DAT, DAP, DDP, FAS және FOB терминдеріне сәйкес аталған пункт сатып алушыға тәуекелді жеткізу және көшіру жүзеге асырылатын орынды білдіреді. Ал CPT, CIP, CFR және CIF терминдеріне аталған пункт тасымалдау ақысы төленетін межелі орынды білдіреді. Күмән тудырмау немесе дау тудырмау үшiн осындай пунктке немесе баратын жерге нұсқау одан әрi осы пункттегi немесе баратын жерiндегi дәл пунктке көрсету жолымен анықталуы мүмкiн.

4) Инкотермс сатып алу-сатудың толық шартын білдірмейтінін есте сақтаңыз.

Ережелер сатып алу-сату шартының қайсысы сатушы тауарды сатып алушыға бергенде тасымалдау мен сақтандыру үшiн қажеттi әрекеттердi жүзеге асыруға тиiс екенiн және тараптардың әрқайсысы қандай шығыстарды көтеретiнiн ғана көрсетедi. Ережелер төленуге тиiстi бағаны немесе төлем тәсiлiн көрсетпейдi. Олар сондай-ақ тауарға меншік құқығының ауысуын немесе шартты бұзу салдарын регламенттемейді. Бұл мәселелер әдетте сатып алу-сату шартында немесе осындай шартқа қолданылатын құқықта айқын анықталады.

Еуразиялық экономикалық комиссия алқасының шешімімен 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап ИНКОТЕРМС жаңа ережелері күшіне енді.

INCOTERMS 2020 жаңа ережелерін Халықаралық сауда палатасында (ICC) сарапшылар комитеті - Редакциялық топ әзірледі.

Редакциялық топтың мақсаты ережелерді оңайлату, сауда терминдерін пайдалануда шатасуға әкелуі мүмкін артық жеткізілім базистерін алып тастау, бүкіл әлем бойынша экспорттаушылар мен импорттаушылар үшін жеткізілімдердің барлық шарттарын неғұрлым нақты түсіндіру болды.

Инкотермс 2020 (Incoterms 2020) – бұл тауарды сатушыдан сатып алушыға жеткізу бөлігінде сатып алу-сату шарты бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттерін айқындайтын халықаралық саудада қолданылатын 11 халықаралық ереже (тауарларды жеткізу шарттары).

Инкотермс ережелері тауарларды халықаралық жеткізуде кәсіпкерлік практиканы көрсететін бірінші үш әріп бойынша қысқартылған сауда терминдерін білдіреді. Инкотермс Халықаралық сауда палатасының тауар белгісі болып табылады. Инкотермс ережелері сауда терминдерін ұлттық және халықаралық саудада пайдалануға арналған.

Инкотермс 2020-де тауарды жеткізудің базистік шарттары ережелерінің төрт тобын (E, F, C және D) бөліп көрсетуге болады.

Бұл жiктеудiң негiзiне екi қағидат алынған: жеткiзiлетiн тауарды тасымалдауға қатысты тараптардың мiндеттерiн айқындау және сатушының мiндеттерiн ең төменгiден ең төменгiге дейiн ұлғайту.

«Е» тобы - EXW жеткізу шарты, оған сәйкес сатушы өз үй-жайларында тауарды сатып алушының иелігіне ғана береді;

«F» тобы - FCA, FAS және FOB жеткізу шарттары, оған сәйкес сатушы сатып алушы көрсеткен тасымалдаушыға тауарды беруге міндетті;

«С» тобы - CFR, CIF, CPT және CIP жеткізу шарттары, оларға сәйкес сатушы тасымалдау шартын жасасуға міндетті, бірақ тиеп-жөнелтілгеннен кейін болған оқиғалардың салдарынан тауардың жоғалу немесе зақымдану тәуекелін немесе қосымша шығындарды өзіне алмайды;

«D» тобы - тауарды межелі пунктке дейін жеткізу үшін қажетті барлық шығыстар мен тәуекелдерді сатушы көтеруге тиіс DAP, DPU және DDP жеткізу шарттары.

Сонымен, өнімді жеткізудің жаңа базистік шарттарында мынадай өзгерістер болды:

- ИНКОТЕРМС ережелері бойынша EXW (өзі тасымалдау) термині алып тасталды;

- FAS (кеме бортының бойымен еркін) термині алынып тасталды

- FCA (Франко тасымалдаушы) терминін екі жеткізу базисіне бөлді - біреуі жердегі жеткізу үшін, ал екіншісі теңізбен контейнерлік жеткізу үшін;

- контейнерлік тасымалдар үшін FOB және CIF жеткізу шарттарын өзгертті;

- ИНКОТЕРМС 2020-дегі жаңа термин - CNI (Cost and Insurance - Құны және сақтандыру), ол сақтандырылған тауар көрсетілген тиеп жөнелту портына орналастырылған кезде сатушының жеткізуді орындағанын білдіреді;

- DDP - DTP және DPP жеткізу шарттарына негізделген ИНКОТЕРМС 2020-дегі екі жаңа ереже:

а) DTP ИНКОТЕРМС 2020 жеткізу шарттары («Delivered at Terminal Paid» деп түсіндіріледі, «бажды төлей отырып, терминалға дейін жеткізу» деп аударылады) сатып алушының баратын еліндегі терминалға (портқа, әуежайға немесе логистикалық орталыққа) кедендік баждарды төлеу және тауарларды жеткізу бойынша кез келген көлік шығыстары үшін сатушының жауапты екенін білдіреді;

б) DPP ИНКОТЕРМС 2020 жеткізу шарттары («Delivered at Place Paid» деп түсіндіріледі, «баж төленген жерге дейін жеткізу» деп аударылады) сатушы кедендік баждарды төлеу және тауарларды көлік терминалы болып табылмайтын кез келген жерге жеткізу бойынша кез келген көлік шығыстары үшін жауапты екенін білдіреді (мысалы, сатып алушының мекенжайы бойынша).

ИНКОТЕРМС 2020 халықаралық ережелері 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданылуы мүмкін, бірақ сондай-ақ ИНКОТЕРМС 2010 ережелерін немесе ИНКОТЕРМС-2000 ережелерін, сондай-ақ ИНКОТЕРМС-тің бұрынырақ нұсқаларын пайдалану жалғасуда. Сондықтан СЭҚ қатысушыларына халықаралық сатып алу-сату келісімшарттарында жеткізу шарттарын көрсеткен кезде ИНКОТЕРМС нұсқасын нақты көрсету қажет.