Әскери есепке алу - бұл әскерге шақырылушылар, әскери қызметшілер және жұмылдыру ресурстары туралы сандық және сапалық деректерді есепке алу және талдау жүйесі. (Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы Заңның 1-бабының 10-тармағы)

Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы Заңның 15-бабына сәйкес азаматтар, мыналарды:

1) әскери-есептік мамандығы жоқ әйелдерді;

2) әскери қызметтен отставкаға шығарылған немесе запаста болудың шекті жасына толуына байланысты әскери есептен алып тасталған не әскери есептен алып тасталып, әскери қызметке жарамсыз деп танылған адамдарды;

3) бас бостандығынан айыру түрінде жазасын өтеп жүрген адамдарды;

4) Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрақты тұратын адамдарды;

5) Қазақстан Республикасының құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдарының қызметкерлерін, сондай-ақ əскери, арнаулы оқу орындарының курсанттары мен тыңдаушыларын қоспағанда, әскери есепке алынуға жатады.

Әскери есепке алуды жергілікті атқарушы органдар ұйымдастырады және қамтамасыз етеді.

Әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушыларды әскери есепке алуды олардың тұрғылықты жері немесе уақытша болатын (тұратын) орны бойынша жергілікті әскери басқару органдары жүзеге асырады, ал олар жоқ елді мекендерде әскери есепке алуды кенттердің, ауылдардың, ауылдық округтердің әкімдері қамтамасыз етеді.

Әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушыларды әскери есепке алу қағидаларын Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі бекітеді.

Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2017 жылғы 24 қаңтардағы № 28 бұйрығымен бекітілген Әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушыларды әскери есепке алу қағидаларының (бұдан әрі - Қағидалар) 7-тармағына сәйкес заңды тұлғалар оларда жұмыс істейтін (оқитын) әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушылар бар болған кезде осы Қағидаларға сәйкес әскери есепке алуды жүргізеді.

Заңды тұлғалардың әскери есепке алуды жүргізуіне жалпы басшылық жасауды облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың, аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың ЖӘБО (жергілікті әскери басқарма органдары) жүзеге асырады.

Көрсетілген Қағидалардың 6-тарауына сәйкес:

Заңды тұлғалардың әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушыларды әскери есепке алуды жүргізуі жеке карточкалар бойынша жүзеге асырылады. Әскерге шақырылушыларға қосымша осы Қағидаларға 25-қосымшаға сәйкес нысан бойынша мерзімді әскери қызметке даярлауға жататын азаматтардың тізімі жүргізіледі.

Заңды тұлғалар әскери есепке алуды жүзеге асыру үшін бірінші басшының бұйрығымен әскери есепке алуды жүргізуге жауапты адамдар айқындалады, оларға:

1) жұмысқа (оқуға) қабылдау кезінде әскери міндеттілерде әскери билеттердің немесе уақытша куәліктердің, ал әскерге шақырылушыларда тіркеу туралы куәліктердің болуын тексеру жүктеледі. Көрсетілген құжаттарды алу қажет болған жағдайда азаматтарға қолхат беріледі;

2) жұмысқа (оқуға) қабылданатын азаматтардың әскери есепте тұру жағдайын анықтау жүктеледі. Әскери есепте тұрмайтын әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушылар тұрғылықты жері бойынша оларды ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) ЖӘБО-сына әскери есепке қойғаннан кейін жұмысқа (оқуға) қабылданады;

3) жұмыс істейтін (білім алатын) азаматтарды толық және сапалы әскери есепке алуды қамтамасыз ету;

4) мемлекеттік органдарға және ұйымдарға әскери міндеттілерді броньға қоюды ресімдеу;

5) азаматтарға ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) ЖӘБО-ға шақырулар (шақыру қағаздары) бойынша уақтылы келу мүмкіндігін ұсыну;

6) Қағидаларға 26-қосымшаға сәйкес нысан бойынша әскери міндеттілерді, әскерге шақырылушыларды әскери есепке алудың және броньға қоюдың жай-күйін тексеру журналын жүргізу жүктеледі.

Запаста болудың шекті жасына жеткен азаматтардың немесе әскери есептен шығарыла отырып, денсаулық жағдайы бойынша әскери қызметке жарамсыз деп танылған азаматтардың жеке карточкаларында «Жасы бойынша әскери есептен шығарылды» немесе «Денсаулық жағдайы бойынша әскери есептен шығарылды» деген белгі қойылады.

ЖӘБО-ның шақыру учаскелеріне тіркелуге жататын 15-16 жастағы азаматтар, сондай-ақ әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушылардың жұмыс орны туралы мәліметтерді мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінің өзара іс-қимылы арқылы алады.

Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы ҚР Заңының 17-бабына сәйкес əскери міндеттілер мен əскерге шақырылушылар жұмыс істейтін ұйымдардың басшылары өз құзыреті шегінде:

·        әскери міндеттілерді және әскерге шақырылушыларды, оларды жергілікті әскери басқару органдарына шақырылғаны туралы хабардар етуге;

·        аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) тиісті жергілікті әскери басқару органдарына әскери міндеттілердің, әскерге шақырылушылардың және әскер жасына дейінгілердің сандық және сапалық құрамын растайтын құжаттарды беруге;

·        əскерге шақыру жасына дейінгілерді тіркеген жəне азаматтарды əскери қызметке шақырған кезде азаматтарды басқа жергілікті жерлерден облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың əскерге шақыру (жиын) пункттеріне жеткізуді қамтамасыз етуге міндетті.

ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексінің 642-бабына сәйкес

Бастапқы әскери есепке қоюға не әскерге шақыру учаскелерiне тiркелуге жататын азаматтардың тiзiмдерiн белгіленген мерзімде жергiлiктi әскери басқару органына ұсынбау немесе уақтылы ұсынбау, -

ұйымдардың, оқу орындарының лауазымды адамдарына, сондай-ақ тұрғын үйлердi пайдалануды жүзеге асыратын ұйымдардың лауазымды адамдарына және үй иелерiне – 10, ұйымдардың, оқу орындарының бірінші басшыларына – 15, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне – 20, орта кәсiпкерлiк субъектiлерiне – 30, iрi кәсiпкерлiк субъектiлерiне 40 АЕК мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.