Ақша қаражаты - активтер қағаз және металл белгiлерi түрiнде болуы мүмкiн, бiрақ көбiнесе есеп айырысу шоттарындағы, депозиттердегi белгiлi бiр сома ретiнде.

Ақша қаражатын есепке алу

Банк шоттарының түрлері

Қолма-қол ақша қаражатын қабылдау және беру

Инвестициялар

Ақша қаражатын есепке алу

«Бухгалтерлік есептің үлгі шот жоспарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2007 жылғы 23 мамырдағы № 185 бұйрығымен бекітілген Бухгалтерлік есептің шот жоспарына сәйкес:

1000-кіші бөлімі – «Ақша қаражаты» ақша қаражатын есепке алуға арналған.

Осы кіші бөлім мынадай шоттар топтарын қамтиды:

• 1010 - «Кассадағы ақша қаражаты», онда ұлттық және шетел валюталарындағы кассадағы ақша қаражатының қозғалысы ескеріледі;

• 1020 - «Жолдағы ақша қаражаты», онда жолдағы ақша қаражатының қозғалысы және валюта айырбастау ескеріледі;

• 1030 - «Ағымдағы банк шоттарындағы ақша қаражаты», онда ұлттық және шетел валюталарындағы ағымдағы банк шоттарындағы ақша қаражатының қозғалысы ескеріледі;

• 1040 - «Корреспонденттік шоттардағы ақша қаражаты», онда ұлттық және шетел валюталарындағы корреспонденттік шоттардағы ақша қаражатының қозғалысы ескеріледі;

• 1050 - «Жинақ шоттарындағы ақша қаражаты», онда ұлттық және шетел валюталарындағы жинақ шоттарындағы ақша қаражатының қозғалысы ескеріледі;

• 1060 - «Пайдаланылуы шектелген ақша қаражаты», онда кассадағы, ағымдағы, корреспонденттік және жинақ шоттарындағы пайдалануы шектелген ақша қаражаты есепке алынады;

• 1070 - «Электрондық ақша қаражатын есепке алу», онда жүйедегі электрондық ақша қаражаты есепке алынады;

• 1080 - «Өзге де ақша қаражаты», онда алдыңғы топтарда көрсетілмеген өзге де ақша қаражаты ескеріледі;

• 1090 - «Ақша қаражатының құнсыздануынан болатын залалдарға арналған бағалау резерві», онда ақша қаражатының құнсыздануынан болатын күтілетін кредиттік залалдарға арналған бағалау резервтері ескеріледі.

Барлық шаруашылық жүргiзушi субъектiлер бос ақша қаражатын банк шоттарында сақтайды.

Заңды тұлғалар арасындағы 1000 АЕК-тен асатын сомаға төлемдер қолма-қол ақшасыз тәртiппен ғана жүзеге асырылады.

Банк шоттарының түрлері

Банктiк шоттар теңгемен де, шетел валютасымен де ашылуы және жүргiзiлуi мүмкiн және ағымдағы, жинақ және корреспонденттiк шоттарға бөлiнедi.

Ағымдағы және жинақ шоттары - жеке және заңды тұлғалардың банктік шоттары.

Корреспонденттік шоттар - банктердің және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың банктік шоттары.

Ағымдағы банктік шотты ашу кезінде банк пен шот иесі арасында шарт жасалады.

Заңды тұлғалар, олардың филиалдары немесе өкiлдiктерi банкке бiрiншi және екiншi қолдың және мөр бедерiнiң үлгiлерi бар құжаттарды ұсынады.

Банктiк операцияларды жүзеге асыру кезiнде банктер шот иесiне есептен шығарылғанын немесе есепке алынғанын растайтын бастапқы құжаттардың көшiрмелерiн қоса бере отырып, оның ағымдағы банктiк шотынан үзiндi көшiрме бередi. Кәсіпорынның ақшалай қаражатын сақтай отырып, банк өзін борышкер деп есептейді, сондықтан қаражат қалдықтары мен түсімдерді Кт бойынша, ал өз борышының (төлемдер мен аударымдар) азаюын - Дт шот бойынша жазады. Демек, үзінді көшірмені тексеру кезінде бухгалтер Дт және Кт орындарын ауыстыруы тиіс, яғни дебеттік шотты - кредиттеуге, ал кредиттік шотты - дебеттеуге тиіс, өйткені кәсіпорын үшін барлық ақшалай шоттар белсенді.

Көшiрменi алған кезде бухгалтер барлық қоса берiлген құжаттардың толықтығы мен шынайылығын тексередi және көшiрменi өңдейдi, яғни әрбiр есеп айырысу құжатына шоттардың хат-хабарларын қояды.

Төлем тапсырмасы – тауар-материалдық құндылықтар, орындалған жұмыстар мен қызметтер үшiн есеп айырысу кезiнде, сондай-ақ тауарларға, жұмыстар мен қызметтерге алдын ала ақы төлеу кезiнде, аванстық төлемдер кезiнде пайдаланылады.

Төлем тапсырмасы ақша жөнелтушінің қызмет көрсететін банкке оның ақшасын тапсырмада көрсетілген сомада бенефициардың (алушының) пайдасына аудару туралы тапсырмасын білдіреді.

Банк төлем тапсырмасын онда көрсетiлген көшiрме күнiмен бiрге 10 күн iшiнде қабылдайды.

Қолма-қол ақша қаражатын қабылдау және беру

Бухгалтерлік есепті жүргізу қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2015 жылғы 31 наурыздағы № 241 бұйрығына сәйкес:

Субъектінің кассасына қолма-қол ақшаны қабылдау нысаны 562 бұйрықпен бекітілген, бас бухгалтер немесе оған субъектінің басшылығы уәкілеттік берген тұлға қол қойған кассалық кіріс ордері (кассалық кіріс ордері (КО-1 нысаны) (бұдан әрі - кіріс ордері) бойынша жүргізіледі.

Қолма-қол ақшаны қабылдау кезінде бас бухгалтердің немесе субъектінің және кассирдің басшылығы уәкілеттік берген тұлғаның қолы қойылған түбіртек беріледі және осы ұйымның мөрімен (ол болған кезде) бекітіледі.

Кассадан қолма-қол ақша беру нысаны «Бастапқы есепке алу құжаттарының нысандарын бекіту туралы» ҚР ҚМ 20.12.2012 жылғы № 562 бұйрығымен бекітілген кассалық шығыс ордері (КО-2 нысаны) (бұдан әрі - шығыс ордері) бойынша жүргізіледі. Шығыс ордеріне субъектінің басшылығы, бас бухгалтер немесе субъектінің басшылығы уәкілеттік берген тұлға және кассир қол қояды.

Барлық кіріс және шығыс ордерлерін оларды кассаға бергенге дейін бухгалтерлік қызмет нысаны 562 бұйрықпен бекітілген кіріс және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркейді.

562 бұйрықпен нысаны бекітілген шығыс ордері немесе төлем ведомосы (Т-2 нысаны) бойынша жеке тұлғаға ақша беру кезінде кассир алушының жеке басын куәландыратын құжатты (азаматтың паспортын немесе жеке куәлігін) көрсетуді талап етеді, құжаттың атауы мен нөмірін, оны кім және қашан бергенін жазады.

Ақша алушы шығыс ордеріне немесе ведомоске өз қолымен сиямен (шарикті қаламмен) қол қояды.

Субъектінің тізімдік құрамында тұрмайтын тұлғаларға қолма-қол ақша беру әрбір тұлғаға жеке жазылатын шығыс ордерлері бойынша немесе жасалған шарттардың негізінде жеке ведомость бойынша жүргізіледі.

Кассир қолма-қол ақшаны шығыс ордерінде немесе төлем ведомосінде көрсетілген тұлғаға ғана береді. Егер ақшаны беру белгіленген тәртіппен ресімделген сенімхат бойынша жүргізілсе, ордердің мәтінінде қолма-қол ақша қаражатын алу сеніп тапсырылған адамның және нақты алушының тегі, аты, әкесінің аты және жеке басын куәландыратын құжаттың атауы, нөмірі, берілген күні мен орны көрсетіледі. Сенімхат кассирде қалады және шығыс ордеріне тіркеледі.

Инвестициялар

Инвестициялар - пайда алу мақсатында кәсіпкерлік қызмет объектілеріне салынатын ақша қаражаты, бағалы қағаздар, өзге де мүлік, оның ішінде мүліктік құқықтар, ақшалай бағасы бар өзге де құқықтар.

Жалпы инвестициялар - бұл табыс (пайда) алу мақсатында қандай да бір қаражат немесе капитал салу деп айтуға болады.

Инвестицияларды олардың қосымшаларының объектісіне қатысты жіктеу:

• мүлікке инвестициялар (материалдық инвестициялар) – ғимараттарға, құрылыстарға, жабдықтарға, материалдар қорына инвестициялар;

• қаржылық инвестициялар – акцияларды, облигацияларды және басқа да бағалы қағаздарды сатып алу; берілген кредиттер; лизинг (лизинг беруші үшін);

• материалдық емес инвестициялар - кадрлар даярлауға, зерттеулер мен әзірлемелерге, жарнамаға инвестициялар.

Егер инвестициялар қайтарылатын болса, онда кредиторлық берешек ретінде Бухгалтерлік есеп шоттары жоспарының 3-бөлімінің шоттарына инвестициялардың есебін жүргізіңіз.

Егер инвестициялар қайтарымсыз болса, онда баланста алынған инвестициялардан түскен кірісті көрсетесіз.