Тәуекел - бұл салық төлеушінің (салық агентінің) салықтық міндеттемені мемлекетке нұқсан келтіре алатын және (немесе) нұқсан келтіруі мүмкін орындамау және (немесе) толық орындамау ықтималдығы. (Салық кодексінің 136-бабы)

01.01.2019 жылдан бастап Қазақстанда барлық салық төлеушілерді санаттау енгізілді. Алайда қатардағы салық төлеушілерге тәуекелдің төмен, орташа немесе жоғары дәрежесін беру үшін субъектілерді жіктеу қандай қағидаттар бойынша жүргізілетіні әрдайым түсініксіз.

Құпия ақпарат болып табылмайтын критерийлер бойынша тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану қағидаларына сәйкес тәуекелдерді басқару жүйесі - бұл тәуекелді анықтау және оның алдын алу мақсатында мемлекеттік кірістер органдары жүргізетін іс-шаралар кешені.

Салықтық бақылау кезіндегі ТБЖ

Салық төлеуші қандай критерийлер бойынша бағаланады

Компанияның тәуекел дәрежесін қайда және қалай білу керек

Қандай да бір санатқа жатқызу неге әсер етеді

ТБЖ өзгерістері

Салықтық бақылау кезіндегі ТБЖ

Салық төлеушінің (салық агентінің) салықтық міндеттемені мемлекетке нұқсан келтіре алатын және (немесе) нұқсан келтіруі мүмкін орындамау және (немесе) толық орындамау ықтималдығы тәуекел деп түсініледі.

Салық кодексінің 136-бабына сәйкес тәуекелдерді басқару жүйесі тәуекелдердің дәрежесін (деңгейін) бағалауға негізделген және тәуекелді анықтау мен оның алдын алу мақсатында салық органдары әзірлейтін және (немесе) қолданатын шараларды қамтиды.

Тәуекелдерді басқару жүйесін қолданудың мақсаттары:

1) назарды тәуекелі жоғары салаларға шоғырландыру және қолда бар ресурстарды неғұрлым тиімді пайдалануды қамтамасыз ету;

2) орындалуын бақылау салық органдарына жүктелген Қазақстан Республикасының салық және өзге де заңнамасын бұзушылықтарды анықтау бойынша мүмкіндіктерді ұлғайту;

3) тәуекел дәрежесі төмен деп айқындалған салық төлеушілерге (салық агенттеріне) қатысты салықтық бақылауды барынша азайту;

4) тәуекел дәрежесіне қарай салықтық әкімшілендіру шаралары мен тәсілдерін саралап қолдану.

Тәуекелдердің дәрежесін (деңгейін) бағалау салық төлеушілер (салық агенттері) ұсынған салықтық есептілік деректерін, уәкілетті мемлекеттік органдардан, ұйымдардан, жергілікті атқарушы органдардан, уәкілетті тұлғалардан алынған мәліметтерді, сондай-ақ салық төлеушінің (салық агентінің) қызметі туралы басқа да құжаттарды және (немесе) мәліметтерді талдау негізінде жүзеге асырылады.

Тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану салалары:

1) тәуекел дәрежесін бағалау негізінде мерзімдік салықтық тексеру субъектілерін (объектілерін) іріктеу;

2) осы Кодексте белгіленген жағдайларда салық төлеушілерді (салық агенттерін) тәуекелдің төмен, орташа немесе жоғары дәрежелі санаттарына жатқызу арқылы оларды санаттарға бөлу;

3) қосылған құн салығының асып кету сомасының анықтығын растау;

4) камералдық бақылау нәтижелері бойынша анықталған бұзушылықтың тәуекел дәрежесін айқындау;

5) салықтық әкімшілендірудің өзге де нысандары.

Тәуекелдерді басқару жүйесі ақпараттық жүйелерді қолдана отырып жүзеге асырылады.

Тәуекелдің қандай да бір санатын беруге негіз болатын өлшемшарттарды есептеу мынадай құжаттарға негізделеді:

• Құпия ақпарат болып табылмайтын өлшемшарттар бойынша тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану қағидаларын бекіту туралы Қаржы министрлігінің 20.02.2018 жылғы № 252 бұйрығы;
• Салық кодексінің 136-бабы және 137-бабы.

Санаттау салық төлеушілердің (салық агенттерінің) қызметін тәуекелдің үш дәрежесінің біріне жатқызу жолымен жүзеге асырылады: ҚР СК 136-бабына және «Құпия ақпарат болып табылмайтын критерийлер бойынша тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2018 жылғы 20 ақпандағы № 252 бұйрығына сәйкес төмен, орташа немесе жоғары.

Тәуекел дәрежесін (деңгейін) бағалау жүргізілетін белгілердің жиынтығы тәуекел өлшемшарттары болып табылады.

ҚР СК 137-бабының 2 және 3-тармақтарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, тәуекел өлшемшарттарын және тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану тәртібін салық органы айқындайды және ол жария етуге жатпайтын (оның ішінде тәуекел дәрежесін (деңгейін) бағалау жүргізілген салық төлеушіге) құпия ақпарат болып табылады.

Осы Кодекстің 136-бабының 5-тармағы 3) тармақшасының мақсатында тәуекел өлшемшарттарын және тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану тәртібін уәкілетті орган айқындайды.

ҚР СК 136-бабы 5-тармағының 1) және 2) тармақшаларын іске асыру мақсатында құпия өлшемшарттармен қатар құпия ақпарат болып табылмайтын өлшемшарттар қолданылады. Тәуекел өлшемшарттарын және мұндай өлшемшарттар бойынша тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану тәртібін уәкілетті орган айқындайды.

Салық төлеуші қандай критерийлер бойынша бағаланады

Тәуекелдер дәрежесін (деңгейін) бағалау үшін мынадай ақпарат көздері пайдаланылады:

1) санаттау субъектісі ұсынатын есептілік пен мәліметтерді, оның ішінде автоматтандырылған жүйелер арқылы мониторингілеу нәтижелері;

2) тексеру нәтижелері;

3) бақылаудың өзге де нысандарының нәтижелері;

4) уәкілетті органдар мен ұйымдар ұсынатын мәліметтерді талдау нәтижелері.

Құпия ақпарат болып табылмайтын өлшемшарттар бойынша тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану қағидаларын бекіту туралы Қаржы министрлігінің 20.02.2018 жылғы № 252 бұйрығымен Құпия ақпарат болып табылмайтын, тәуекелдің қорытынды дәрежесіне оң да, теріс те әсер ететін тәуекел дәрежесінің (деңгейінің) өлшемшарттары регламенттелген.

Оларға мыналар жатады:

1. «Салықтық жүктеме»;
2. «Салықтық есептілікте көрсетілетін шығыстар мен кірістер сомасы»;
3. «Бірнеше салық кезеңі ішінде залалдарды салықтық есептілікте көрсету»;
4. «Бюджетке төлеуге жататын салық сомасын азайту арқылы қосымша декларация тапсыру жолымен салық төлеуден жалтару белгілері бар салық төлеушілер»;
5. «Камералдық бақылау нәтижелері бойынша анықталған бұзушылықтар»;
6. «Салық мониторингіне қатысу»;
7. «Салық төлеушінің тексерудің стандартты файлын пайдалануы»;
8. «Салық және әлеуметтік төлемдер бойынша дәйекті берешектің болмауы»;
9. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу»;
10. «Үш компонентті интеграцияланған жүйені қолдану»;
11. «Виртуалды қойма» модулін қолдану»;
12. «Салықтық есептілікті Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленген мерзімде тапсырмау»;
13. «Салық төлеуші ҚР Қаржы министрлігі МКК сайтында орналастырылған сенімсіз салық төлеушілер тізімінде тұр»;
14. «Астық нарығына қатысушыларға қосылған құн салығының асып кеткен сомасын оңайлатылған қайтару жөніндегі пилоттық жобаның қатысушысы».

Құпия ақпарат болып табылмайтын өлшемшарттарды есептеу салық төлеушілерді санаттау жүргізілетін тоқсанның алдындағы екінші айдың бірінші күніндегі жағдай бойынша мемлекеттік кірістер органдарында бар деректер бойынша жүзеге асырылады.

Компанияның тәуекел дәрежесін қайда және қалай білу керек

Тәуекелдерді басқару жүйесінің нәтижелері бойынша салық төлеуші қандай тәуекел дәрежесіне жатқызылған ақпарат ҚР ҚМ МКК-нің ресми сайтында (бұдан әрі - сайт) http://kgd.gov.kz және «Салық төлеушінің кабинеті» web-қосымшасында қолжетімді. Өз қызметі бойынша, сондай-ақ контрагенттің қызметі бойынша тәуекел дәрежесін білу үшін БСН немесе ЖСН деректерін енгізу жеткілікті.

Осы Қағидалардың 5-тармағында көзделген салық төлеушіні хабардар ету салық төлеушілерді санаттау жүргізілетін тоқсанның бірінші айының бірінші күнінен кешіктірілмей жүзеге асырылады.

Сайтта сұрау салуды өңдеу 1 (бір) жұмыс күнінен аспайтын мерзімде жүргізілуі тиіс.

Қандай да бір санатқа жатқызу неге әсер етеді

Салық төлеушіні белгілі бір тәуекел санатына жатқызу мемлекеттік кіріс органдарының оған қатысты әкімшілендіруге қандай тәсілді таңдауына тікелей әсер етеді.

Мәселен, Салық кодексінің 118-бабының 3-тармағына сәйкес салық төлеушінің банктік шотын бұғаттау салық берешегін өтеу қажеттігі туралы хабарлама тапсырылған күннен бастап мынадай мерзімдерде жүргізіледі:

• егер субъектіге жоғары тәуекел санаты берілсе - 1 жұмыс күні өткеннен кейін;
• егер субъект орташа тәуекел деңгейі санатына жататын болса - 10 жұмыс күні өткеннен кейін.

Осындай жағдай касса бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұруға да байланысты. Салық төлеушіге берілген тәуекел дәрежесіне байланысты рәсімнің басталу мерзімі тиісінше 1 және 10 жұмыс күнін құрайды (Салық кодексінің 118-бабының 1-тармағы).

Берешек болған кезде салық төлеушінің банк шоттарынан ақшаны мәжбүрлеп өндіріп алуға қатысты бұл жерде субъект жатқызылған тәуекел дәрежесі де маңызды рөл атқарады. Инкассалық өкім хабарлама тапсырылған күннен бастап мынадай мерзімдерде шығарылады (Салық кодексінің 122-бабының 1-тармағы):

• жоғары деңгейде - 5 жұмыс күні өткеннен кейін;
• орташа деңгейде - 20 жұмыс күні өткеннен кейін.

Егер салық төлеуші тәуекелдің жоғары дәрежесіне жатқызылса, салықтық тексеруді тағайындау да жүргізіледі. Бұл субъектінің көшпелі тексеру қаупі төнген тексерілетін ұйымдардың тізіміне ену ықтималдығын айтарлықтай арттырады.

Салық кодексінің 212-бабының 6-тармағына сәйкес тәуекел дәрежесі жоғары субъектілердің салық есептілігінің мерзімін ұзартуға құқығы жоқ (бұдан басқа – АСР-дегі ДК). Ал Салық кодексiнiң 212-бабының 3-тармағына сәйкес қалған салық төлеушiлер есептiлiк түрiне қарай 15-30 күнтiзбелiк күн мерзiмге кейiнге қалдыруға құқылы.

ТБЖ өзгерістері

2023 жылғы 4 сәуірден бастап Тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану қағидаларына өзгерістер енгізілді.

Құпия ақпарат болып табылмайтын критерийлер бойынша тәуекелдерді басқару жүйесін қолдану қағидаларына 2023 жылғы 17 наурыздағы бұйрықпен өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.

Өзгерістерге сәйкес салық төлеушілерді ақпараттандыру мерзімі жарты жылдан тоқсанға дейін қысқартылады:

Тәуекелдерді басқару жүйесінде қолданылатын құпия ақпарат болып табылмайтын өлшемшарттардың есебін жүзеге асыруға негіз болған өлшемшарттар мен көрсеткіштер туралы мәліметтер салық төлеушілерге санаттау жүргізілетін тоқсанның бірінші айының бірінші күнінен кешіктірілмей «Салық төлеушінің кабинеті» web-қосымшасына жіберіледі.