Өндiрiстiк жарақат – жұмыскердің еңбек міндеттерін орындау кезінде алған, оның еңбекке қабілеттіліктен айырылуына әкеп соққан денсаулығының зақымдануы (ҚР Еңбек кодексiнiң 1-бабы 1-тармағының 61-тармақшасы).

ҚР Еңбек кодексінің 186-бабы 2-тармағының 2) тармақшасына сәйкес: Еңбекке жарамсыздыққа не қайтыс болуға әкеп соққан, еңбек міндеттерін орындауға байланысты жұмыскерлер, жіберуші тараптың жұмыскерлері денсаулығының зақымдануы, егер олар:

жұмыс орнында болған жұмыс уақыты ішінде, жұмысы қызмет көрсету объектілері арасында жүріп-тұрумен байланысты жұмыскер, жіберуші тараптың жұмыскері бара жатқан жолда, оның ішінде жұмыс берушінің немесе қабылдаушы тараптың тапсырмасы бойынша бара жатқан жолда, сондай-ақ еңбек міндеттерін орындау кезінде іссапар уақытында орын алған болса, еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиғалар ретінде есепке алынады;

Өндірістегі жазатайым оқиғаны тексеру жөніндегі міндет Еңбек кодексінің 20-тарауында көзделген тәртіппен жұмыс берушіге жүктеледі. Жұмыс беруші өз қаражаты есебінен жұмыскерлерге еңбекке уақытша жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақы төлеуге міндетті.

ҚР Еңбек кодексінің 187-бабына сәйкес жұмыс беруші:

- зардап шеккен адамға алғашқы медициналық көмек көрсетуді және қажет болған кезде оны денсаулық сақтау ұйымына жеткізуді ұйымдастыруға;

- еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиға орнындағы жағдайды (жабдықтар мен механизмдердің, еңбек құрал-жабдықтарының жай-күйін), егер бұл басқа адамдардың өмірі мен денсаулығына қатер төндірмесе, ал өндірістік процестің үздіксіздігін бұзу аварияға әкеп соқпайтын болса, оқиға болған кездегі күйде сақтауға, сондай-ақ жазатайым оқиға болған жерді фотосуретке түсіруге;

- зардап шеккен адамның жақын туыстарын жазатайым оқиға туралы дереу хабардар етуге және осы Кодексте, өзге де нормативтік-құқықтық актілерде айқындалған мемлекеттік органдар мен ұйымдарға хабар жіберуге;

- арнайы тергеп-тексеру жөніндегі комиссия мүшелерін еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру үшін оқиға орнына жіберуге міндетті.

Жұмыс беруші еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиға туралы еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша бір тәулік ішінде дереу хабарлайды.

Еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру кезінде комиссияның талабы бойынша жұмыс беруші меншікті қаражаты есебінен:

- техникалық есеп-қисаптардың орындалуын, зертханалық зерттеулердің, сынақтардың, басқа да сараптама жұмыстарының жүргізілуін және осы мақсаттарда сарапшы мамандардың тартылуын;

- оқиға орнын және зақым келтірілген объектілерді фотосуретке түсіруді, жоспарлар, эскиздер, схемалар жасауды;

- тексеру жүргізу үшін қажетті көлік, қызметтік үй-жай, байланыс құралдарын, арнайы киім және басқа да жеке қорғаныш құралдарын беруді қамтамасыз етеді;

Арнайы тергеуге жататын жағдайларды қоспағанда, өндірістегі жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеруді жұмыс берушінің жиырма төрт сағат ішінде құрылатын актісімен комиссия жүргізеді, ал жазатайым оқиғаларды арнайы тергеп-тексеруді еңбек инспекциясы жөніндегі жергілікті орган құратын комиссия жүргізеді (ЕК 188-бабының 1 және 4-тармақтары).

Жазатайым оқиғаны тексеру қорытындылары бойынша әрбір нақты жағдайда комиссия оның өндіріспен байланысы туралы шешім қабылдайды.

Қазіргі уақытта еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеру және есепке алу Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1055 бұйрығымен бекітілген Еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеру материалдарын ресімдеу жөніндегі нысандарға сәйкес жүргізіледі.

Өндірістік жарақат алған кезде жазатайым оқиғаны жоғарыда аталған бұйрықтың 4-қосымшасына сәйкес ресімдеу қажет. Зардап шегушінің жарақат ауырлығының дәрежесі жазатайым оқиға кезіндегі медициналық ұйымның қорытындысы негізінде толтырылады.

Жұмыскердің (жұмыскерлердің) еңбек қызметіне байланысты және медициналық қорытындыға (ұсынымға) сәйкес еңбек ету қабілетінен айрылуына әкеп соққан әрбір жазатайым оқиға тергеуге жатады (ҚР Еңбек кодексінің 190-бабы).

Еңбек қызметіне байланысты әрбір жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру аяқталғаннан кейін жұмыс беруші тергеу материалдарына сәйкес жазатайым оқиға туралы актіні үш жұмыс күнінен кешіктірмей ресімдеуге міндетті.

Тергеп-тексеру, арнайы тергеп-тексеру актілерінің нысандарын және еңбек қызметіне, кәсіптік ауруға байланысты жазатайым оқиға туралы актілердің нысандарын еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.

Акт тергеп-тексеру материалдарына сәйкес және комиссия мүшелерінің көпшілігінің пікірін ескере отырып ресімделуге тиіс.

ҚР Еңбек кодексінің 133-бабының 1, 2, 3, 5-тармақтарына сәйкес жұмыс беруші өз қаражаты есебінен жұмыскерлерге еңбекке уақытша қабілетсіздігі бойынша әлеуметтік жәрдемақы төлеуге міндетті.

Денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган айқындаған тәртіппен берілген еңбекке уақытша жарамсыздығы туралы парақтар еңбекке уақытша жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақылар төлеу үшін негіз болып табылады.

Еңбекке уақытша қабілетсіздігі бойынша әлеуметтік жәрдемақылар жұмыскерлерге еңбекке қабілетсіздіктің 1-ші күнінен бастап жұмысқа қабілеттілігі қалпына келген күнге дейін немесе мүгедектік белгіленгенге дейін ҚР заңнамасына сәйкес төленеді.

Еңбекке уақытша жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақының мөлшерін ҚР Үкіметі, тағайындау және төлеу тәртібін - еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган айқындайды.

Жұмыс берушілер жұмыскерлерге ҚР заңнамасында белгіленген уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдемақы мөлшеріне қосымша төлемдер белгілеуге құқылы.

2023 жылғы 1 шілдеден бастап Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1103 қаулысымен бекітілген еңбекақы мөлшерін айқындау Еңбек кодексіне өзгерістер күшіне енгеннен кейін алып тасталды. Қаулының мәтіні жойылды және ҚР Еңбек кодексінің 133-бабына ауыстырылды: «Жұмыскерлерге еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша жұмыс берушінің қаражаты есебінен әлеуметтік жәрдемақы төлеу».

ҚР ЕК 133-бабының 4-1 тармағына сәйкес - жұмыскердің еңбек жарақатына немесе кәсіптік ауруына байланысты төленетін уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдемақының мөлшері орташа жалақының жүз пайызын құрайды.

Осылайша, өндірістегі жазатайым оқиға туралы акт жасалған қызметкердің еңбек жарақатына немесе кәсіптік ауруына байланысты еңбекке уақытша жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақы еңбек жарақатына байланысты диагнозы бар жұмыс берушіге ұсынылған барлық еңбекке уақытша жарамсыздық парақтарына жүз пайыз мөлшерінде төленеді, өйткені жұмыс берушіге берілген еңбекке жарамсыздық парақтары еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдемақылар төлеу үшін негіз болып табылады.

Еңбекке жарамсыздық парағын төлеу үшін сізде Жазатайым оқиға туралы акт және жұмыскердің еңбекке жарамсыздық парағы болуы қажет.

Еңбек жарақаты кезінде еңбекке жарамсыздық парағы бойынша әлеуметтік жәрдемақы төлеу шектері ҚР заңнамасында белгіленбеген.