Сыйлық сертификаты – егер сертификатта ақшалай баламада номинал көрсетілсе, оның иесінің сертификатта көрсетілген тауарды/қызметті алу немесе сертификатты «тірі ақша» ретінде пайдалану құқығын белгілейтін еркін нысандағы қолхат.

Сыйлық сертификаты:

• сату тәсілдерінің бірі;
• тауар да, қызмет те болып табылмайды;
• сертификат құнына баламалы тауарды сатып алуға құқық береді;
• егер тауардың немесе қызметтің құны сертификаттың номиналынан асып кетсе, онда айырманы қосымша төлеу қажет;
• егер номиналдан аз сомаға айырма ақшалай баламамен өтелмесе;
• көбінесе сертификат қайтарылуға жатпайды;
• әрбір сертификаттың өз нөмірі болады;
• белгілі бір қолданылу мерзімімен немесе мерзімсіз болуы мүмкін.

ҚР Азаматтық кодексiнiң ережелерiне сәйкес сыйлық сертификатын бағалы қағаз деп тануға болмайды, өйткенi оның бағалы қағаз үшiн мiндеттi деректемелері жоқ.

Сыйлық сертификаттарын сауда кәсіпорны да, қызмет көрсететін ұйым да шығаруы мүмкін.

ҚР СК 1-бабы 1-тармағының 50) тармақшасына сәйкес

өткізу - тауарларды не өзге де мүлікті тиеп жөнелту және (немесе) беру, сату, айырбастау, өтеусіз беру мақсатында жұмыстарды орындау, қызметтер көрсету, сондай-ақ кепілге салынған тауарларды кепіл ұстаушыға беру.

«Сауда қызметін реттеу туралы» ҚР Заңының 1-бабына сәйкес:

бөлшек сауда - сатып алушыға жеке, отбасылық, үйде немесе кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес өзге де пайдалануға арналған тауарларды сату жөніндегі кәсіпкерлік қызмет.

Тауар - сатуға немесе айырбастауға арналған айналымнан алынбаған кез келген еңбек өнiмi.

Қызмет - басқаға пайда әкелетін, көмек көрсететін іс-әрекет.

ХҚЕС (IFRS) 15 «Сатып алушылармен жасалған шарттар бойынша түсімге» сәйкес шартты орындау бойынша әрбір міндеттеме үшін компания клиентке бақылауды қалай беретінін анықтауы тиіс:

• уақыт кезеңі ішінде,
• белгілі бір уақытта.

Тиісінше шартты орындау бойынша әрбір міндеттеме бойынша түсім танылады. Компания шарт бойынша мiндеттемелердi орындағанда және тауарлар мен қызметтердi клиентке бергенде түсiмдi тануға тиiс. Актив клиент оған бақылау алған кезде (немесе қалай болғанына қарай) берілген болып есептеледі.

Бақылау:

• активті пайдалануды басқару қабілеті;
• активтен ақша қаражатының әлеуетті ағыны түріндегі пайда тікелей немесе жанама түрде әртүрлі тәсілдермен алынуы мүмкін;
• басқа тараптарға активті пайдалануды басқаруға және одан пайда алуға кедергі жасау қабілеті.

Бақылауды беру критерийлері:

• компанияның төлемді алуға құқығы бар;
• клиент меншік құқығын алады (меншік құқығын сақтау қорғау шарасы ретінде қарастырылмайды);
• активті нақты иелену клиентке берілген (бірқатар жағдайлардан басқа, мысалы, консигнация, кері сатып алу келісімі);
• активті иеленуге байланысты елеулі тәуекелдер мен пайдалар клиентке ауысқан;
• клиент активті немесе қызметті қабылдаған;
• қызметтерді көрсету кезінде түсімді тану критерийлері ұқсас.

Сыйлық сертификатын сатуды құжаттамалық ресімдеу

«Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» ҚР Заңының 7-бабына сәйкес, есепте барлық оқиғалар мен операциялар нысандары ҚР Қаржы министрінің 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 562 бұйрығымен бекітілген бастапқы есепке алу құжаттарының негізінде көрсетіледі.

Бастапқы құжаттар операция немесе оқиға жасалған кезде не олар аяқталғаннан кейін тікелей жасалуға тиіс.

Бухгалтерлік есепті жүргізу қағидаларына сәйкес тауарларды өткізу кезінде қорларды сыртқа жіберуге жүкқұжат ресімделеді, ал жұмыстар мен қызметтерді орындау кезінде орындалған жұмыстардың актісі ресімделеді.

Егер сыйлық сертификатын сату тауарлар мен қызмет көрсетулерді сату деп танылмайтындығын назарға ала отырып, өз мәні бойынша болашақта осы сертификатқа сатып алынатын тауарлар мен қызмет көрсетулер үшін алдын ала төлем болып табылатындығын ескерсек, онда сатылған сертификаттардың құнына не жүкқұжат, не орындалған жұмыстардың актісі ресімделмейді.

Сондықтан сыйлық сертификаттарын сату кезінде сатушы төлеуге шот жазып бере алады немесе сертификаттарды қабылдау-тапсыру актісін олардың нөмірлері бойынша ресімдей алады.

Төлем тапсырмасы сатып алушының есеп шотынан сатушының есеп шотына қолма-қол ақшасыз төлем жасау фактiсiн растау болып табылады, қолма-қол есеп айырысу үшiн сатушы кассалық кiрiс ордерiн ресiмдеуге және сатып алушыға кассалық кiрiс ордерiне түбiртек беруге мiндеттi.

ҚР СК 166-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан аумағында ақшалай есеп айырысулар міндетті түрде бақылау-касса машиналарын қолдану арқылы жүргізіледі.

ҚР СК 165-бабының 1-тармағында ақшалай есеп айырысулар - қолма-қол ақша және (немесе) төлем карточкаларын пайдалана отырып есеп айырысу арқылы тауарды сатып алу, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету үшін жүзеге асырылатын есеп айырысулар деп айқындалған.

Аванстар көрсетілетін қызметтер, тауарлар, жұмыстар үшін төлем болып табылатындықтан, аванстарды қолма-қол алғанда фискалдық чек шығарып беру керек.

Осылайша, сыйлық сертификаттары үшiн қолма-қол төлем алған жағдайда сатушы сатып алушыға кассалық кiрiс ордерiне түбiртек және БКМ бақылау чегiн бередi.

Сатып алушы тауарды сатып алып, сыйлық сертификатын көрсеткен кезде, тауарды қолма-қол ақшамен немесе төлем картасымен сату кезінде сатушы іс жүзінде енгізілген ақша сомасына фискалдық чек бере алады, яғни тауарлар, қызметтер үшін төлем жасалатын сертификат құнына фискалдық чек берілмейді.

Шот-фактураларды жазып беру ҚР СК 412-бабына сәйкес өткізу бойынша айналым жасалған кезде жүргізіледі. Тауарларды өткізу бойынша айналым жасау күні ҚР СК 379-бабының 1-тармағына сәйкес тауарды беру күні ретінде айқындалады. Орындалған жұмыстар актісіне немесе қызметтердің орындалу фактісін растайтын өзге де құжатқа қол қойылған күн қызметтерді өткізу бойынша айналым жасау күні болып танылады.

Сыйлық сертификатын сату кезінде тауарды беру немесе қызмет көрсету фактісі байқалмайды.

Сонымен, сыйлық сертификаттарын сату кезінде босату үшін жүкқұжатты және ЭШФ жазып беру жүргізілмейді, өйткені сертификат тауар болып табылмайды, енгізілген аванстың сомасын растайды. Бірақ сертификатты қолма-қол ақшаға немесе картамен төлеу арқылы сатқан кезде сатып алушыға фискалдық чек беріледі.

Сатып алушы жұмыстар мен қызметтер үшін ақы төлеу ретінде сертификатты ұсынған кезде сатушы қызмет көрсету күніне орындалған жұмыстар актісін және шот-фактураны ресімдейді.

Тауарды өткізу және оның құнын сыйлық сертификатымен төлеу кезінде тауарды өткізу күніне қорларды сыртқа босатуға арналған жүкқұжат және шот-фактура ресімделеді.

Қазіргі уақытта шот-фактураны қағаз тасығышта ҚР СК 412-бабының 2-тармағында белгіленген жағдайларда ғана жазып беруге болады:

• салық төлеушінің орналасқан жері бойынша ҚР әкімшілік-аумақтық бірліктерінің шекараларында ортақ пайдаланылатын телекоммуникация желісінің болмауы.

Аумағында ортақ пайдаланылатын телекоммуникация желілері жоқ ҚР әкімшілік-аумақтық бірліктері туралы ақпарат уәкілетті органның интернет-ресурсында орналастырылады;

• ЭШФ АЖ-де уәкілетті орган растаған техникалық қателердің туындауы.

Техникалық қателер жойылғаннан кейін қағаз тасымалдағышта жазып берілген шот-фактура техникалық қателер жойылған күннен бастап күнтізбелік 15 күн ішінде ЭШФ АЖ-да тіркелуге жатады.

Сондықтан, егер сатушыда шот-фактураны жазып беру бойынша міндеттеме туындаса, ол оны ҚР СК 412*бабына және Электрондық шот-фактураларды жазып беру ережелеріне сәйкес электрондық нысанда жазып береді.

Тауарларды, жұмыстарды және қызмет көрсетулерді сатудан түскен кіріс ҚР СК 227-бабына немесе ҚР СК 681-бабының 2-тармағына сәйкес іс жүзінде қызмет көрсету, тауарларды іс жүзінде өткізу күні танылатын болады.

Өткізу бойынша айналым авансты алғанын растайтын сертификатты беру күніне емес, ҚР СК 369-бабына сәйкес ҚР СК 379-бабында белгіленген өткізу бойынша айналым жасау күніне танылады.

Сыйлық сертификаттарын дайындау жөніндегі шығыстарды сатушы оларды дайындау жөніндегі растайтын құжаттар болған кезде ҚР СК 242-бабына сәйкес шегерімге жатқызуға құқылы.

ҚР СК 400-401-бабына сәйкес сертификаттар ҚҚС салынатын айналым мақсатында пайдаланылатындықтан, орындаушыдан ЭШФ алған кезде сатушы ЭШФ-ға бөлінген ҚҚС есепке жатқызуға құқылы.

Сыйлық сертификаттарын сатып алу

Сыйлық сертификаттарын сатып алу кезінде сатып алушы есепте аванс төлеуді ғана тани алады, біз атап өткендей, сыйлық сертификаттарын сату тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді сату деп танылмайды.

Сондықтан сатып алушы төленген авансты мойындайды, ал сертификаттарды баланстан тыс шотта көрсете алады. Аванстың сомасы шегерімге жатқызылмайды.

Егер сатып алушы сатып алынған сертификатқа тауарды немесе көрсетілетін қызметті сатып алса, онда бұл жағдайда сатып алушының есебінде тауарды немесе көрсетілетін қызметті сатып алу фактісі және сертификатты сатып алу кезінде төленген аванс сомасы көрсетіледі.

Тиісінше, сатушы жазып берген ЭШФ бойынша тауарға немесе қызметке сертификат айырбастау кезінде сатып алушы ҚР СК 400-401-баптарына сәйкес ҚҚС есебіне жатқызылады және ҚР СК 242-243-баптарына сәйкес шығыстар шегерімге жатқызылады.

Егер сатып алушы сатып алынған сертификаттарды басқа тұлғаларға сыйлыққа берсе, онда ол іс жүзінде төленген аванс сомасында сатушыдан борышты талап ету құқығын береді.

ҚР СК 372-бабына сәйкес сыйлық сертификатын (авансты) беру кезінде өткізу бойынша айналым туындамайды, өйткені бұл жағдайда тауарлар да, қызметтер де берілмейді. Сондықтан бұл тапсырысқа ҚҚС салынбайды.

Сыйлық сертификатын беру кезiнде есептен шығарылған аванс сомасы ҚР СК 264-бабына сәйкес шегерiмге жатқызылмайды, ал берiлетiн тараптың таза кірісі есебiнен есептен шығарылады.

Егер сертификат жеке тұлғаға берілсе, онда ҚР СК 321-325-баптарына сәйкес сертификаттың номиналды құны төлем көзінен 10% мөлшерлеме бойынша ЖТС салық салынатын жеке тұлғаның салық агентінен алынған кіріс болып танылады.

Бірақ, ЖТС ұстап қалу іс жүзінде мүмкін болмағандықтан, салық агенті ҚР СК 351-бабының 5-тармағына сәйкес сертификатты жеке тұлғаға берген кезде өз қаражаттары есебінен төлем көзінде ЖТС есептеп, төлейтін болады.

Осылайша, сыйлық сертификаттарын сату, сатып алу кезінде мыналарды ескеру қажет:

• сыйлық сертификаттары тауар немесе қызмет болып табылмайды, сондықтан сатушы оларды сату кезінде қорларды тарапқа босатуға жүкқұжат немесе орындалған жұмыстардың актісі мен ЭШФ жазып бермеуі тиіс;
• сатылған сертификаттың номиналы сатушының есебінде аванспен алынған болып танылады, ал сатып алушының есебінде - аванспен берілген болып танылады;
• сертификатты сату және сатып алу кезінде ҚҚС бойынша міндеттеме туындамайды;
• сертификаттардың бланкілерін баланстан тыс шотта есепке алуға болады;
• сатудан түскен кірісті сатушы тауарды берілген сертификат бойынша берген күні танитын болады;
• сертификаттарды қолма-қол немесе банк карточкасымен төлеу арқылы сату кезінде сатушы «аванс» немесе «алдын ала төлем» атауымен БКМ бақылау чегін беруге міндетті;

сертификатты жеке тұлғаға беру салық агентінде (сертификатты жеке тұлғаға берген тұлғада) төлем көзінен ЖТС есептеу түріндегі салық міндеттемелеріне әкеп соғады.