Кедендік құны - аванстық есептер

Кедендік даулар

Заңды тұлға

Тауарлардың кедендік құны

Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі (бұдан әрі – уәкілетті орган) Мемлекеттік кірістер аумақтық департаментінің (бұдан әрі - кеден органы) кедендік төлемдер мен салықтарды есептеу туралы тексеру нәтижелері туралы хабарламаға «Т» Компаниясының шағымын алды.

Іс материалдарынан көрініп тұрғандай, кеден органы Халық тұтынатын тауарлардың кедендік құнының 28 тауарларға арналған декларация (бұдан әрі – ТД) бойынша өтінішінің дұрыстығы мәселесі бойынша кедендік тексеру жүргізді, оның нәтижелері бойынша жалпы сомасы 48 200,3 мың теңгеге хабарлама шығарылды.

«Т» Компаниясы кеден органының қорытындыларымен келіспей, апелляциялық шағыммен жүгінді, онда кеден органының шешімін толығымен жоюды сұрайды.

Шағымда «Т» Компаниясы сатып алынған тауарлардың бағасын және мәлімделген кедендік құны бойынша мәміле жасау фактісін құжаттамалық растау үшін барлық келісімшарттары, тауарлар үшін төлемдері, прайс-парақтары берілгенін атап өтеді.

«Т» Компаниясы бірінші әдіс бойынша кедендік құнды анықтады және тиісті  құжаттарды ұсынды, ал кеден органы ұсынылған құжаттарда мәміленің бағасы туралы жеткілікті ақпарат жоқ екенін дәлелдемеді, яғни бірінші әдісті қолдану мүмкін еместігін дәлелдемеді.

«Т» Компаниясының пікірінше, кеден органы нақты әдісті таңдау кезінде алдыңғы әдістерді қолданудың мүмкін екендігің негіздемей, кедендік құнды анықтау әдістерін қолданудың реттілігі туралы талаптарды бұзған.

Кеден органы пайдаланған баға ақпараты сыртқы экономикалық мәміленің нақты шарттары мен мән-жайларын ескермей тауар каталогтарынан, интернет-сайттардан, ақпараттық хаттардан, дерекқордан алынды.

«Т» Компаниясы мәлімделген кедендік құн мен ұсынылған мәліметтер жасалған мәмілелер бойынша нақты мән-жайларға толық сәйкес келеді және Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 20.12.2012ж. №283 «әкелінетін тауарлармен мәміле құны бойынша тауарлардың кедендік құнын айқындау әдісін қолдану туралы (1-әдіс)» шешіміне сәйкес 1-әдіске сәйкес келеді деп пайымдайды.

Жоғарыда айтылғандардың негізінде «Т» Компаниясы кеден органының тексеру нәтижелері туралы хабарламаның толық күшін жоюды сұрайды.

СЭҚ қатысушысының дәлелдерін тексере отырып, кеден органы ұсынған материалдарды зерттей отырып, уәкілетті орган мынадай қорытындыға келді.

Кодекстің 396-бабында кедендік декларациялау кезінде мәлімделген әкелінетін тауарлардың кедендік құнына Кедендік бақылау жүргізу кезінде кеден органы тауарлардың кедендік құнын айқындау мен мәлімдеудің дұрыстығын тексеруді жүзеге асыратыны белгіленген.

Қарастырылып отырған жағдайда «Т» Компаниясы Қытай Халық Республикасынан (бұдан әрі – ҚХР) үш сыртқы экономикалық келісімшарт бойынша (бір жеткізілім келісімшартсыз жүзеге асырылды) 17 ТД бойынша халық тұтынатын тауарлардың 51 позициясы импортталды (отбасылық бассейн, жүзуге арналған матрац, электрлік таспа, силиконды герметик, терезе-есік профиліне арналған резеңке тығыздағыш, аспалы төбе, штангенциркуль корпусы, керамикалық кафель және т. б.) «ішкі тұтыну үшін шығару» кедендік рәсімі бойынша әкелінетін тауарлармен мәміле құны бойынша әдіспен кедендік құнын айқындай отырып (бұдан әрі – 1 әдіс) және резервтік әдіс (бұдан әрі – 6 әдіс).

Кедендік тексеру барысында кеден органы құжаттар мен мәліметтерді ұсыну туралы талап жіберді, ол бойынша «Т» Компаниясы бастапқы бухгалтерлік құжаттардың түпнұсқаларын, тауарларға экспорттық декларацияларды, тауар бойынша мәліметтерді (ЕАЭО сыртқы экономикалық қызметінің тауар номенклатурасы бойынша әкелінген тауарды жіктеуге мүмкіндік беретін фото, техникалық сипаттамалар және өзге де ақпарат) ұсынбаған, сондай-ақ төлемді бөліп төлеу туралы уағдаластыққа байланысты қол қойылған аванстық есептерді, салыстырып тексеру актілерін және тауарлар үшін төлемді растауды ұсынудың мүмкін туралы түсініктемелер берілген.

«Т» Компаниясы ҚХР-ның 3 жеткізушісімен келісімшарттар, сондай-ақ келісімшартсыз ҚХР-дан 1 жеткізу бойынша деректер ұсынды.

«Т» Компаниясы мен кеден органы ұсынған құжаттарды қарап, мынаны анықталды.

Екінші деңгейдегі банктердің (бұдан әрі – ЕДБ) жауаптарына сәйкес тексеру жүргізу кезінде №1 және №2 өнім берушілердің келісімшарттары мен қосымша келісімдері ЕДБ-де тіркелмеген және валюталық есепте тұрмаған.

«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» Қазақстан Республикасының Заңын, «Төлемдер және төлем жүйелері туралы» Қазақстан Республикасының Заңын сақтау мақсатында көрсетілген сыртқы экономикалық келісімшарттар бойынша ақпарат Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне жіберілді, оны қарау нәтижелері бойынша «Т» Компаниясы «Әкімшілік бақылау туралы» Қазақстан Республикасы кодексінің 244-бабының 1-бөлігі бойынша әкімшілік жауаптылыққа тартылды.

Жеткізушілердің №1 және №2 келісімшарттарының 2-тармағында әрбір келісімшарттың сомасы инвойстарда көрсетілген нақты жеткізілім сомасымен айқындалатыны көзделген, ал келісімшарттарға қосымша келісімдердің 1-тармағында төлем мерзімі 31.12.2022ж. дейін ұзартылған.

«Т» Компаниясының 1С-бухгалтериясының мәліметтеріне сәйкес (кассалық операциялар, аванстық есептер, жеткізушілерге берешекті талдау) «Т» Компаниясы осы келісімшарттар бойынша алынған тауар үшін тексеру аяқталған кезде есептеулер жүргізілмеген.

«Т» Компаниясы ұсынған 1С-бухгалтерияның бухгалтерлік есебі және айналым-сальдо ведомосі (бұдан әрі – АСВ) деректері бойынша қалыптастырылған өзара есеп айырысуларды салыстыру актілері бойынша «Т» Компаниясының №1, №2 және №3 өнім берушілер алдында кредиторлық берешегі бар екені анықталды.

АСВ деректері бойынша есепті кезеңнің соңындағы сальдо бірде-бір шетелдік өнім беруші бойынша салыстыру актісімен келіспейді, АСВ-да шоттар бойынша «Т» Компаниясы ұсынған аванстық есептер көрсетілмеген.

05.07.2022ж. жағдай бойынша «Т» Компаниясының «Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі» 1250 шоты бойынша бухгалтерлік есеп АСВ сәйкес 973 002 738,77 теңгені және 05.07.2022ж. жағдай бойынша «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі» 1210 шоты бойынша 4 285 281 400 теңгені құрады. 

АСВ деректері бойынша 05.07.2019ж. №1 өнім берушімен келісімшарт бойынша сальдо 99 896 390,82 теңгені құрайды, ал салыстыру актісінде және аванстық есептерде бұл сома жоқ.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 31.03.2015ж. №241 бұйрығымен бекітілген бухгалтерлік есепті жүргізу қағидаларының 59-тармағына сәйкес аванстық есепке субъектінің басшылығы қол қояды және бухгалтерлік қызметке тапсырылады. Субъектінің басшылығы және бухгалтерлік қызмет аванстық есепті және есепте қалған қолма-қол ақшаны уақтылы тапсыруды қамтамасыз етеді. Есепке берілген қолма-қол ақша қаражатын есепке алу субъектінің есеп саясатымен регламенттеледі, бұл ретте тағайындалуына қарай есепті тұлғаның аванстық есебін ұсыну, қолма-қол ақша қаражатын қайтару мерзімдері белгіленеді.

«Т» Компаниясы ұсынған аванстық есептердің кестелік түрдегі (қол қойылмаған және мөр басылмаған), тауарлық чектермен және жүкқұжаттармен толық жазылуы расталмайды.

«Төлемдер және төлем жүйелері туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 21-бабының 4-1-тармағына сәйкес, сомасы АЕК мөлшерінің 1000 еселенген мөлшерінен асатын мәміле бойынша заңды тұлғалар арасындағы төлемдер тек қолма-қол ақшасыз тәртіппен жүзеге асырылады (ҚХР-дан «Т» Компаниясының тауар айналымының жалпы сомасы тексерілетін кезең үшін 2 264 700 АҚШ долларын құрады).

Сонымен қатар, электронды түрде ұсынылған аванстық есептер жеткізушілерге ақы төлеу үшін кассадан ақша қаражатын алуға нұсқайды: мысалы, 31.12.2019ж. №4 аванстық есепке сәйкес, №1 және №2 жеткізушілер бойынша «А» есеп беретін тұлғасы 2019 жылғы желтоқсанда 83 849,1 мың теңге алды.

5.3-тармақпен өнім берушімен жасалған №2 келісімшартта «Т» Компаниясы тауардың жөнелтуге дайындығы туралы хабарланған сәттен бастап 20 күнтізбелік күн ішінде осы келісімшарт сомасының 100% алдын ала төлем жасауға міндеттейді, бұл ретте 5.5-тармақта көзделген тараптар төлемді кейінге қалдыру туралы келісімге келе алады - тауар жеткізілген сәттен бастап 180 күнтізбелік күн ішінде.

ЕДБ жауаптарына сәйкес жеткізушімен №2 келісім-шарт ЕДБ еншілес филиалында тіркелген, кредиторлық берешегі 335 941 АҚШ долларын құрайды.

Бұл ретте «Т» Компаниясы осы келісімшарт бойынша инвойстарды, сондай-ақ тауар үшін қолма-қол ақша қаражатымен не төлемнің басқа нысанымен есеп айырысуды құжаттамалық растауды ұсынбайды.

Электрондық түрде ұсынылған аванстық есептер, мысалы, 31.12.2021ж. №5 және 31.01.2022ж. №2 аванстық есептерге сәйкес, есеп беретін «Р» тұлғасы 2021 жылдың желтоқсанда және 2022 жылдың қаңтарда 169 003,4 мың теңге алды.

№4 өнім берушінің тауарлары бойынша «Т» Компаниясы тауарлар үшін төлем фактілерін растайтын төлем құжаттарын ұсынбаған, ЕДБ мәліметтері де жоқ.

Осылайша, инвойстардың берілмеуіне, төлемнің құжаттамалық растамасының болмауына және жеткізушілердің №1, №2, №3 келісімшарттары бойынша және жеткізунің №4 жеткізу шарты шеңберінде жеткізілген тауарлар үшін берешектің болуына байланысты тауарлар үшін төленген немесе төленуге жататын нақты құны мен сомасын белгілеу мүмкін емес.

Кодекстің 65-бабының 10-тармағында тауарлардың кедендік құны және оны айқындауға қатысты мәліметтер дұрыс, сандық түрде айқындалатын және құжатталған расталған ақпаратқа негізделуге тиіс екендігі регламенттелген.

Жоғарыда көрсетілген мысалдар әкелінетін тауарлардың кедендік құны туралы мәлімделген мәліметтер құжатталмағанын көрсетеді. Демек, тауарлардың кедендік құнын анықтау әдісі (электрлік таспа, боялған жабдық, силиконды герметик, резеңке шиналарға арналған патчтар, терезе-есік профиліне арналған резеңке тығыздағыш) әкелінетін тауарлармен мәміле құны бойынша әдіс бойынша (1-әдіс) 8 ДТ бойынша қолданылмайды.

Кодекстің 66, 68-72-баптарында тауарлардың кедендік құнын айқындау әдістерін қолдану тәртібі айқындалған.

Мәміле құны бойынша кедендік құнды анықтау мүмкін болмаған жағдайда, аталған әдістердің әрқайсысы дәйекті түрде қолданылады. Бұл ретте, егер тауарлардың кедендік құнын алдыңғы әдісті пайдалану арқылы анықтау мүмкін болмаса, әрбір келесі әдіс қолданылады.

Кеден органында ЕАЭО кедендік аумағына әкелінген бірдей және біртекті тауарлар бойынша ақпараттың болмауына және кедендік құнды айқындау үшін шегеру және қосу әдісін қолданудың мүмкін еместігіне байланысты кеден органы ЕАЭО кедендік аумағында бар мәліметтер негізінде кедендік құнды айқындаудың резервтік әдісін (6-әдіс) қолданды.

Талдау нәтижесінде «Т» Компаниясы әкелген тауарлар бойынша кедендік құн индексінің (бұдан әрі – КҚИ) «АСТАНА-1» АЖ шығарылған тауарларды әкелудің салыстырылатын уақыт кезеңінде СЭҚ-тың басқа қатысушылары әкелген салыстырылатын тауарлардың құнынан кеміту жағына ауытқуы анықталды.

Әрі қарай, 8 ДТ бойынша тауарлардың кедендік құны (бассейндер, үрлемелі матрац, секіруге арналған батут, вулканизацияланған резеңкеден жасалған резеңке тығыздағыш профилі, вулканизацияланған резеңкеден өздігінен жабысатын шиналарға арналған патчтар) кедендік ресімдеу кезеңінде резервтік әдіс бойынша түзетілді (6 әдіс), алайда баға ақпаратының көзі ретінде «Т» Компанияның тауарларына сәйкес келмейтін тауарлар қолданылды. Мысалы, «бассейндер» және «үрлемелі матрац» тауарларына – «хоккей таяқшасы», «секіруге арналған батут» тауарларына – «шамдар», «профиль резеңке тығыздағыш» тауарларына – «жалпақ турникет», «шиналарға арналған патчтар» тауарларына – «шахмат» бағалары қолданылды.

Бұдан басқа, «Т» Компаниясы «ТД нысаны және оны толтыру тәртібі туралы» Кеден одағы комиссиясының 20.05.2010ж. №257 Шешімімен бекітілген ТД толтыру тәртібінің 2-тарауының ережелерін бұза отырып, 31-бағанда 1-нөмірмен тек тауардың атауы көрсетілген, бұл ретте бағаланатын тауарлар туралы, олардың айрықша белгілері туралы толық мәліметтер жоқ. ерекшеліктер, сондай-ақ тауарлардың сапасы, олардың нарықтағы беделі және осындай тауарлардың өзге де сипаттамалары туралы мәліметтер жоқ.

Осылайша, кеден органында 2 және 3-әдістерді қолдануға арналған тауарлардың ерекшеліктері мен параметрлері туралы тиісті мәліметтер болмады. Қосу және шегеру әдістерін қолдану мүмкін еместігін ескере отырып, кеден органы кедендік құнды анықтаудың резервтік әдісін (6-әдіс) қолданды.

Кедендік құнды салыстыру ҚХР-дан сыртқы экономикалық қызметтің басқа қатысушылары әкелген салыстырылатын тауарлардың құнынан «Т» Компаниясы әкелген тауарлар бойынша ККИ-ның төмендету жағына ауытқуын көрсетті.

Осылайша, Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының   27.03.2018ж. №42 Шешімімен (бұдан әрі – ЕЭК №42 Шешім) бекітілген ЕАЭО кедендік аумағына әкелінетін тауарлардың кедендік құнына кедендік бақылауды жүргізудің ерекшеліктері туралы Ереженің 5-тармағының б) тармақшасына сәйкес салыстырмалы жағдайлар кезінде ұқсас тауарлардың бағасымен салыстырғанда әкелінетін тауарлардың неғұрлым төмен бағасын анықтау оларды әкелу 16 ТД бойынша тауарлардың кедендік құнын дұрыс анықтамаудың белгісі болып табылады.

Бұдан басқа, тексеру барысында кестеге сәйкес №1 және №2 өнім берушілермен келісімшарттар бойынша ТД-да мәлімделген мәліметтерге жеткізу шарттарының сәйкес келмеу фактілері анықталды.

  Сонымен қатар, ҚХР АА-мен салыстыру кезінде ТД-да мәлімделген құжаттар мен мәліметтерге талдау жүргізілді.

Қазақстан Республикасы Президентінің 05.06.2019ж. Жарлығының 2-бабына сәйкес №58 «ЕАЭО және ҚХР кедендік шекаралары арқылы өткізілетін халықаралық тасымалдаудың тауарлары мен көлік құралдары туралы ақпарат алмасу туралы келісімге қол қою туралы»  (бұдан әрі – Келісім), ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер арасында келісім жасалды, оның мақсаты басқару саласындағы тиімділікті арттыру үшін ақпарат алмасу барысында алынған халықаралық тасымалдаудың тауарлары мен көлік құралдары туралы деректерді пайдалануды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ЕАЭО мен ҚХР-ның кедендік шекаралары арқылы өткізілетін халықаралық тасымалдаудың тауарлары мен көлік құралдары туралы ақпарат алмасу жөніндегі ынтымақтастықты ұйымдастыру болып табылады және кедендік бақылау нысандарын жетілдіру.

Деректер базасында бар ТД электрондық көшірмелерін, оның ішінде ҚХР кеден органдарымен ақпараттық өзара іс-қимыл шеңберінде алынған мәліметтермен тексеру барысында 1 ТД-да бойынша мәлімделген №2 өнім берушімен (полиэтиленнен жасалған жабысқақ таспа, аспалы төбе, штангенциркуль корпусы, керамикалық кафель) келісімшарт бойынша мәліметтердің мәліметтермен сәйкессіздігі анықталды, ҚХР кеден әкімшілігі ПИ айырбастау шеңберінде ұсынатын:

Бұдан басқа, салыстыру актісіне және есеп шоттарына сәйкес №2 өнім берушімен келісім-шарт бойынша 44 582 205,45 теңге сомасында кредиторлық берешек белгіленді, жеткізілген тауарлар үшін төлем жүргізілмеді, оның ішінде төлемді 31.12.2022ж. дейін кейінге қалдыруды ескере отырып келісімшартқа қосымша келісім бойынша.

«Т» Компаниясына №42 Шешімнің 8-тармағына сәйкес мәлімделген кедендік құнды растау үшін қосымша құжаттар ұсыну туралы сұрау салумен кедендік құн бойынша кеңес беру талабы мен актісі жіберілді, алайда «Т» Компаниясы берген деректер ұсынылмаған.

ЕЭК № 42 Шешімінің 5-тармағының а) тармақшасына сәйкес тауарлардың кедендік құнына бақылау жүргізу кезінде, оның ішінде олар шығарылғаннан кейін, әкелінетін тауарлардың кедендік құнына әсер ететін және бір құжатта қамтылған мәліметтердің кеден органдарының ақпараттық жүйелерінен алынған өзге де мәліметтерге сәйкес анықтау тауарлардың кедендік құнын дұрыс айқындамау белгілері болып табылады, және (немесе) мүше мемлекеттердің кеден органдары мен мемлекеттік органдарының (ұйымдарының) ақпараттық өзара іс-қимылы шеңберінде мүше мемлекеттердің мемлекеттік органдарының (ұйымдарының) ақпараттық жүйелері.

Осыған байланысты, 1 ТД бойынша тауарлардың мәлімделген кедендік құнын әкелінетін тауармен мәміле құны бойынша әдіс (1-әдіс) бойынша айқындау мүмкін емес, өйткені ТД-да мәлімделген мәліметтерді құжаттамалық растау жоқ.

2 және 3-әдісті қолдану үшін ТД 31-бағанында толық деректердің болмауын, сондай-ақ қосу және шегеру әдістерін қолданудың мүмкін еместігін ескере отырып, кеден органы ҚХР АА негізінде кедендік құнды айқындаудың резервтік әдісін (6-әдіс) қолданды.

Осылайша, тауарлардың мәлімделген кедендік құнының расталмауын ескере отырып (жеткізушілер алдында кредиторлық берешектің болуы, яғни тауарлар үшін нақты төлемнің болмауы) 17 ТД бойынша, жеткізушілермен №1 және №2 келісімшарттар бойынша жеткізу шарттары туралы мәліметтердегі сәйкессіздіктер, баға ақпаратының көздері ретінде сәйкес келмейтін тауарларды қолдану, 31 ТД  бағанында 8 ТД бойынша тауарлардың ерекшеліктері мен параметрлері туралы мәліметтердің болмауы, сондай-ақ 1 ТД-да мәлімделген мәліметтердің сәйкес келмеуі ҚХР кеден әкімшілігі АА айырбастау шеңберінде ұсынатын мәліметтермен бағаланатын тауарлардың кедендік құнын айқындау үшін кеден органы ақылға қонымды тәсілдер мен икемділікті пайдалана отырып, резервтік әдісті (6-әдіс) негізді қолданды.

Жоғарыда көрсетілген мән-жайларды ескере отырып, кеден органының кедендік тексеру нәтижелері бойынша кедендік бажды және ҚҚС есептеуі заңды болып табылады.

Апелляциялық комиссияның шешімімен кедендік тексеру нәтижелері заңды деп танылды.