Кедендік даулар
Заңды тұлға
Өзге де кедендік мәселелер
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі (бұдан әрі – уәкілетті орган) «А» компаниясынан Мемлекеттік кірістер аумақтық департаментінің (бұдан әрі – кеден органы) кедендік алымдарды есептеу туралы тексеру нәтижелері туралы хабарламаға шағым алды.
Іс материалдарынан көрініп тұрғандай, кеден органы Еуразиялық экономикалық одақтың (бұдан әрі – ЕАЭО) тауарларын кедендік декларациялау үшін кедендік алымдарды төлеу мәселесі бойынша тауарлардың тізбесін кедендік рәсіммен орналастыруға арналған тауарларға арналған декларациялар ретінде пайдалана отырып, кедендік тексеру жүргізді, оның нәтижелері бойынша жалпы сомасы 12 006,7 мың теңгеге хабарлама шығарылды.
«А» компаниясы кеден органының қорытындыларымен келіспей, апелляциялық шағыммен жүгінді, онда кеден органының шешімінің күшін жоюды сұрайды.
Мәселен, «А» компаниясы тауарларға арналған тізбе (бұдан әрі – Тізбе) негізінде ЕАЭО тауарларын кедендік рәсімге еркін кедендік аймақ орналастыру кезінде кедендік алымдарды төлемегені есептеу үшін негіз болғанын түсіндіреді.
Кеден органы тізбе негізінде кедендік алымдар төленуге жатады деген қорытындыға келді, өйткені:
– «Кеден органдары алатын кедендік алымдар ставкаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 05.04.2018ж. №171 қаулысына (бұдан әрі –№171 Қаулы) сәйкес тауарларды кедендік декларациялау үшін кедендік алым тауарларға арналған декларация (бұдан әрі – ТД) үшін 20 000 теңгені құрайды;
– Кеден одағы комиссиясының 20.05.2010ж. №263 «Көліктік (тасымалдау), коммерциялық және (немесе) өзге де құжаттарды тауарларға декларация ретінде пайдалану тәртібі туралы» шешімімен (бұдан әрі – №263 шешім) ТД ретінде тізбесі бар жүкқұжат пайдаланылады.
«А» компаниясының пікірінше, заңнама ТД үшін кедендік алымды төлеу міндетін көздейді, алайда тізбе ТД болып табылмайды. Егер заңнамада салық міндеттемесінің пайда болуының нақты негізі көзделмесе, онда салық төлеушіге мұндай міндеттеменің орындалуын есептеуге болмайды.
Заңнама декларанттың тізбесі бар жүкқұжат негізінде кедендік декларациялау үшін кедендік алымды төлеу жөніндегі міндетін тікелей белгілемейтіндіктен, кеден органы «А» компаниясынан кедендік алымды төлеуді талап етуге құқылы емес.
Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 12-бабында Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасының барлық күмәндері, қайшылықтары мен түсініксіздіктері әкімшілік рәсімге қатысушының пайдасына түсіндірілетіні айқындалған.
Осыған ұқсас Ереже «Қазақстан Республикасындағы кеден деле туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 480-бабының 2-тармағында қамтылған, оған сәйкес хабарламаға шағымдарды қарау кезінде ЕАЭО және (немесе) Қазақстан Республикасы кеден заңнамасының барлық белгісіздіктері мен реттелмеген мәселелері шағым берген тұлғаның пайдасына қабылданады.
Заңнаманы түсіндіруде түсініксіздіктің бар екендігін кеден органдарының көптеген жылдар бойы «А» компаниясы мен басқа да құрылыс салушылар сияқты құқық нормаларын түсіндіргені дәлелдейді.
Бұл ретте түсініксіздіктің болуын жоғары тұрған кеден органы да мойындайды.
Кедендік алымдарды өндіріп алудың бастапқы бастамашысы жоғары тұрған кеден органы болды, ол өз ұстанымын 27.08.2022ж. хатында білдірді, алайда жоғары тұрған кеден органы 03.11.2022ж. жаңа хат шығарды, одан жоғары тұрған кеден органы тізім негізінде тауарларды кедендік декларациялау кезінде кедендік алымды өндіріп алуды тоқтата тұру және кедендік алымды өндіріп алуды тоқтата тұру туралы заңнамаға өзгерістер енгізуге кірісті.
Осылайша, «А» компаниясының пікірінше, жоғары тұрған кеден органы тізбе негізінде тауарларды кедендік декларациялау үшін кедендік алымды төлеу жөніндегі міндеттің заңнамада болу фактісін даулы деп таныды.
Бұл ретте «А» компаниясы егер кеден органы бастапқыда «А» компаниясынан кедендік алымдарды төлеуді талап етсе, «А» компаниясы өз жұмысын ұйымдастыруды өзгерту (бірнеше жүкқұжаттарды бір тізбеге біріктіру) не түпкілікті бағаны ұлғайту жолымен кедендік декларациялауға байланысты өзінің шығыстарының (шығындарының) мөлшерін азайта алатынын атап өтеді өнімдер.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде «А» компаниясы тексеру нәтижелері туралы хабарламаның күшін жоюды сұрайды.
СЭҚ қатысушысының дәлелдерін тексере отырып, кеден органы ұсынған материалдарды зерттей отырып, уәкілетті орган мынадай қорытындыға келді.
Кодекстің 398-бабында кеден органдары Қазақстан Республикасында төленуге жататын кедендік баждарды, кедендік алымдарды, салықтарды, арнайы, демпингке қарсы, өтемақы баждарын есептеудің дұрыстығына және бюджетке уақтылы төленуіне бақылауды жүзеге асыратыны белгіленген.
Кодекстің 81-бабына сәйкес кедендік баждарды, салықтарды төлеушілер декларант немесе кедендік баждарды, салықтарды төлеу жөніндегі міндеті туындаған өзге де тұлғалар болып табылады.
Кедендік баждарды, салықтарды төлеуші кедендік декларациялау үшін кедендік алымды төлеуші болып табылады.
«А» компаниясы арнайы экономикалық аймағының (бұдан әрі - АЭА) қатысушысы болып табылады, осыған байланысты тауарларды еркін кедендік аймақтың кедендік рәсіміне орналастыра отырып, кедендік декларациялауды жүргізді.
ЕАЭО тауарларын салынған үй-жайлары мен паркингі бар көппәтерлі тұрғын үй кешендерін салу және пайдалануға беру үшін еркін кеден аймағының кедендік рәсімімен орналастырған кезде «А» компаниясы ТД ретінде кедендік алымды төлемей тізбені ұсына отырып, көліктік (тасымалдау), коммерциялық және (немесе) өзге де құжаттарды пайдаланды.
Кодекстің 281-бабына сәйкес еркін кеден аймағының кедендік рәсімі шетелдік тауарларға және ЕАЭО-ға қатысты қолданылатын кедендік рәсім болып табылады, оған сәйкес мұндай тауарлар АЭА аумағы немесе оның бір бөлігі шегінде кедендік баждарды, салықтарды, арнайы, демпингке қарсы, өтемақы баждарын төлемей, тауарларды осы кедендік бажға орналастыру шарттары сақталған кезде орналастырылады және пайдаланылады рәсім және оларды осындай кедендік рәсімге сәйкес пайдалану.
Кодекстің 76-бабына сәйкес кеден органдарының тауарларды шығарумен, Көлік құралдарын кедендік алып жүрумен байланысты кедендік операцияларды жасағаны үшін, сондай-ақ Кодексте белгіленген өзге де әрекеттерді жасағаны үшін алынатын міндетті төлемдер кедендік алымдар болып табылады.
Кедендік алымдардың мөлшерлемелерін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Кодекстің 77-бабының 1 және 2-тармақтарында кедендік алымдарға тауарларды кедендік декларациялау үшін кедендік алым кіретіні белгіленген. Тауарларды кедендік декларациялау үшін кедендік алымды төлеуші кедендік декларацияны бергенге дейін немесе бір мезгілде төлейді.
Кодекстің 176-бабының 6-тармағына сәйкес ТД және транзиттік декларация ретінде көлік (тасымалдау), коммерциялық және (немесе) өзге де құжаттарды, оның ішінде Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген, Кодексте, Қазақстан Республикасының және (немесе) халықаралық шарттарында Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында айқындалатын жағдайларда және тәртіппен тауарларды шығару үшін қажетті мәліметтерді қамтитын құжаттарды пайдалануға жол беріледі Еуразиялық экономикалық комиссия (бұдан әрі – Комиссия) және Комиссия көздеген жағдайларда Қазақстан Республикасының заңнамасымен келіседі.
№263 шешімнің 2-тармағына сәйкес ТД ретінде көлік (тасымалдау), коммерциялық және (немесе) өзге де құжаттарды пайдалана отырып, тауарларды кедендік декларациялау кезінде осы шешімнің II және III бөлімдерінде айқындалған жағдайларда декларант немесе кеден өкілі осындай құжаттармен бірге кеден органына жазбаша өтініш немесе тауарлардың тізбесі ұсынылады.
№263 шешімнің III бөлімінің 12-тармағының 8-тармақшасында Қазақстан Республикасында жұмыс істейтін АЭА аумақтарында немесе олардың бөліктерінде орналастыруға және пайдалануға арналған және еркін кеден аймағының кедендік рәсімімен орналастырылатын ЕАЭО тауарларына қатысты ТТ ретінде көліктік (тасымалдау), коммерциялық және (немесе) өзге де пайдаланылуы мүмкін екендігі анықталды тауарлар тізбесі берілген құжаттар.
Тауарларды ЕАЭО кедендік аумағына әкелуді көздейтін кедендік рәсімдерге орналастырған кезде №263 шешімге 3-қосымшада белгіленген нысан бойынша екі данада, ал тауарларды осы аумақтан әкетуді көздейтін кедендік рәсімдерге орналастырған кезде үш данада толтырылған тізбе ұсынылады.
Тізбенің әрбір парағына оны толтырған тұлға қол қояды және егер ЕАЭО-ға мүше мемлекеттің заңнамасына сәйкес мұндай адамның мөрі болуға тиіс болса, мөрмен куәландырылады.
Бұдан басқа, №263 шешімге №3 қосымшада белгіленген Тізбенің 10-тармағында кедендік алымдарды төлеу туралы мәліметтерді толтыру көзделген.
№171 қаулымен мемлекеттік кірістер органдары алатын кедендік алымдардың ставкалары бекітілді, оған сәйкес тауарларды кедендік декларациялау үшін кедендік алым ТД үшін 20 000 теңгені құрайды.
Кеден заңнамасының жоғарыда көрсетілген нормаларын ескере отырып, ТД ретінде тауарларға қатысты тізбе ұсыныла отырып, коммерциялық және (немесе) өзге де құжаттарды пайдалануға жол берілетіні, сол арқылы Тізбеде көрсетілген тауар декларациялануға және кедендік алым төленуге міндетті, өйткені мұндай тауарға қатысты кеден органдары осындай тауарларды шығаруға байланысты кедендік операция жасайды тауар.
Осылайша, тауарларды кедендік декларациялау көлік (тасымалдау), коммерциялық және (немесе) өзге де құжаттарды ТД ретінде пайдалана отырып жүзеге асырылатындықтан, тиісінше «А» компаниясының тауарларына тізбе беру кезінде кедендік алымды төлеу жүргізілуі тиіс.
Жоғары тұрған кеден органының хаттарына сілтеме жасай отырып, «А» компаниясының дәлелдеріне қатысты жоғары тұрған кеден органының хаттары даулы құқықтық қатынастарға қолдануға жататын құқықтық актілер болып табылмайтынын және ұсынымдық сипатта болатынын атап өткен жөн.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде кеден органының кедендік тексеру нәтижелері бойынша кедендік алымды есептеуі заңды болып табылады.
Апелляциялық комиссияның шешімімен кедендік тексеру нәтижелері заңды деп танылды.
