Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі (бұдан әрі – уәкілетті орган) «А» жеке тұлғасынан аумақтық мемлекеттік кірістер департаментінің (бұдан әрі – кеден органы) кедендік баж бен ҚҚС есептеу туралы тексеру нәтижелері туралы хабарламаға шағым алынды.
Іс материалдарынан көрініп тұрғандай, кеден органы тауарлардың кедендік құны – «орамдардағы нейлон үлдірі» және «шланг» өтініштерінің дұрыстығы мәселесі бойынша кедендік тексеру жүргізді, оның нәтижелері бойынша жалпы сомасы 14 038,4 мың теңгеге хабарлама шығарылды.
«А» жеке тұлғасы кеден органының тұжырымдарымен келіспей, апелляциялық шағыммен жүгінді, онда кеден органы шешімінің күшін жоюды сұрайды.
«А» жеке тұлғасы тексеру актісінде «Қазақстан Республикасындағы кедендік реттеу туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 66-бабының 1-тармағында көрсетілген шарттардың қайсысы орындалмағаны көрсетілмеді деп есептейді.
ТД бойынша мәлімделген кедендік құнның көрсетілуі, сондай - ақ 1 кг үшін 0,3 АҚШ доллары - КҚИ бойынша кедендік құнды түзету төлемі-тауарды шығарғанға дейін кедендік ресімдеу сәтінде тауардың дұрыс мәлімдемесі мен кедендік құнын түзету мәніне күмән тудырды, кедендік құнды айқындаудың 1 әдісін қолдану мүмкін еместігіне негіз болып табылмайды.
Сонымен қатар, кеден органы кедендік ресімдеу кезінде кеден бекетінің кедендік құнды түзетуді жүргізу туралы бұрын қойылған шешімдерді кері қайтарып алу туралы шешім қабылдады. Бұдан тексеруші адам Кодекстің 65-бабына сәйкес 6 әдістің әрқайсысын рет-ретімен қолдану мүмкіндігіне тексеру жүргізуі тиіс.
«А» жеке тұлғасының пікірі бойынша, тексеруді жүзеге асыру кезінде тексеруші адам 1 әдісті қолдану мүмкін болмаған жағдайда нақты құқық нормаларына сілтеме жасауға және өзінің жеке күмәніне сілтеме жасамай, қандай да бір құқық нормасын қолдануды негіздейтін дәлелдерді көрсетуге тиіс.
«А» жеке тұлғасы кеден органы қандай да бір құжаттарды сұрамағанын хабарлайды. Бұл ретте қазіргі уақытта тексерілетін декларациялар бойынша «А» жеке тұлғасында кедендік құнды айқындаудың 1 әдісін қолдануды дәлелдеу үшін іс жүзінде барлық қажетті құжаттар бар.
Кедендік құнды айқындаудың 6 әдісін қолданған кезде тексеруші әкелінген тауарды бірдей немесе біртекті тауарлармен салыстыру кезінде 90 күндік мерзімнен асқан жағдайда нарық конъюнктурасына талдау жүргізуге және бұл туралы тексеру актісінде көрсетуге тиіс болды. Мәселен, 16.09.2019ж. ТД бойынша «Нейлон үлдірі» тауарына қатысты мерзім 136 күнді құрайды, 20.12.2019ж. мерзім 231 күнді құрайды, 05.11.2020ж. мерзім 552 күнді құрайды.
Тексеру актісінде нарық конъюнктурасын талдау ғана емес, сондай-ақ «нарық конъюнктурасы» деген сөздің өзі де көрсетілген кезеңдерде нарық конъюнктурасын салыстырмай, әкелінген тауарларды салыстырудың 90 күндік мерзімінен осыған ұқсас ауытқуға жол берілмейді.
8 ТД бойынша әкелінген «шланг» тауарына қатысты бірдей және біртекті тауарлар жөніндегі ақпарат «АСТАНА-1» АЖ деректер базасынан алынды. Алайда актіде көрсетілген декларациялар бойынша тауардың қандай құны бойынша әкелінгені және 6 әдіс бойынша кедендік құнды айқындау үшін қандай декларациялар қолданылғаны көрсетілмейді.
Жоғарыда баяндалғанды негізге ала отырып, «А» жеке тұлғасы 19.07.2021ж. тексеру нәтижелері туралы хабарламаның күшін жоюды сұрайды.
СЭҚ қатысушысының дәлелдерін қарап, кеден органы ұсынған материалдарды зерттеп, уәкілетті орган мынадай қорытындыға келді.
Кодекстің 396-бабында кедендік декларациялау кезінде мәлімделген әкелінетін тауарлардың кедендік құнына Кедендік бақылау жүргізу кезінде кеден органы тауарлардың кедендік құнын айқындау мен мәлімдеудің дұрыстығын тексеруді жүзеге асыратыны белгіленген.
Қаралып отырған жағдайда «А» жеке тұлғасы «B» компаниясымен (Ауғанстан Ислам мемлекеті) жасалған 26.09.2018ж. жасалған келісімшарттың негізінде 16.01.2019ж. бастап 05.11.2020ж. аралығындағы кезеңде «орамдардағы нейлон үлдірі» және «шланг» – 12 ТД тауарларын әкелу және декларациялау жүзеге асырылды, жөнелту және шығу елі – Иран.
Ішкі тұтыну үшін шығарудың кедендік рәсімімен орналастырылған осы тауарларды декларациялау кезінде «А» жеке тұлғасы әкелінетін тауарлармен мәміле құны бойынша әдіс (1 - әдіс) мәлімделген, мұнда нейлон пленкасы бойынша кедендік құн мөлшері 0,16 - 0,2 АҚШ долларын/кг, шлангілер бойынша – 0,15-0,30 АҚШ долларын/кг құрады.
«А» жеке тұлғасы тауарларды декларациялау кезінде тауарларға арналған декларацияларға темір жол жүкқұжаттарын, шот-фактураларды (инвойстар) және тауардың шығу тегі туралы сертификаттарды қоса береді.
Бұл ретте тауарларды кедендік тазарту кезеңінде тауардың кедендік құнын төмендету белгілерін байқайтын тәуекелдердің құндық бейіндері іске асырылды.
Кеден органы декларациялау кезеңінде кедендік құнды айқындау үшін 1-ші ТД бойынша ұқсас тауарлармен мәміле құны бойынша әдіс (2 - әдіс), ал 9 ТД бойынша резервтік әдіс (6 - әдіс) қолданылды, онда тауар бойынша кедендік құнның мөлшері – «орамдардағы нейлон үлдірі» 0,30 АҚШ долларын, ал тауар бойынша – «шланг» 0,45-0,50 АҚШ долларын құрады.
Сонымен қатар, 2 - ші ТД бойынша ресімделген «шланг» тауары бойынша кедендік құнды анықтау әдісі өзгертілмеген, яғни тауарларды шығару 1-ші әдіс бойынша жүзеге асырылған.
Бұдан әрі тауарларды шығарғаннан кейін кеден органы кедендік тексеру жүргізді, оның нәтижелері бойынша баға ақпаратының пайдаланылған көзін көрсете отырып, 12 ТД бойынша тауарлардың кедендік құнына түзетулер жүргізілді және тексеру нәтижелері туралы хабарлама шығару жолымен кедендік төлемдер мен салықтар есептелді.
Кеден органы ұсынған құжаттар мен мәліметтерді зерделеу кезінде кедендік тазарту кезеңінде өзгертілген «А» жеке тұлғасының кедендік құнды айқындау әдісі мен оның шамасы шағымдарсыз қабылданғаны анықталды, яғни декларант кедендік құнның ұлғайтылған мөлшерімен және есептелген кедендік төлемдермен және салықтармен келісті.
Кеден органы тексеру іс-шаралары барысында «А» жеке тұлғасы импорттаған тауарлардың құнын СЭҚ-қа өзге де қатысушылардың ұқсас тауарларымен салыстырғанда мониторингтеуді және талдауды жүзеге асырды.
Талдау нәтижелері бойынша «А» жеке тұлғасы ресімдеген тауарлардың мәлімделген және түзетілген кедендік құнының СЭҚ басқа қатысушылары ресімдеген ұқсас тауарлардың құнымен салыстырғанда ауытқулары анықталды.
Бұдан басқа, «А» жеке тұлғасымен «АСТАНА-1» АЖ бағдарламасында ресімделген ТД-ға сатып алу-сату шарты (келісімшарты), шарттарға ерекшеліктер және сатушыға тауар үшін ақы төлеу туралы құжаттар бекітілмеген.
Бұл ретте «А» жеке тұлғасымен қарастырылып отырған шағымға қосымша 26.08.2018ж. келісім-шарт және 19.06.2020ж. қосымша келісім-шартқа, тауарларға арналған декларацияларға, инвойстарға, ақша аударуға арналған құжаттарға және 2019-2020жж. 1330 шот карточкаларына ұсынылды.
Келісім-шарттан шығатыны, Сатушы – «B» компаниясы (Ауғанстан Ислам мемлекеті), ал Сатып алушы – «А» жеке тұлғасы кеңсе тауарларын, автомобильдерге қосалқы бөлшектерді, құрылыс материалдарын, жуу құралдарын, тамақ өнімдерін, шаруашылық тауарларын және ТНП-ны ХҚК DAP-станциясының жеткізу шарттарында сатып алады.
Келісімшарттың 2.1-тармағында тауардың бағасы инвойсқа сәйкес белгіленетіні көзделген. Тауардың бағасына ыдыстың, буып-түю мен таңбалаудың құны кіреді.
Сонымен бірге, тауарларға арналған декларацияларда «жеткізу шарттары» 20-бағанында «А» жеке тұлғасы келісімшартта көрсетілген жеткізу шартымен сәйкес келмейтін CIP мәлімдеді.
«А» жеке тұлға ұсынған инвойстарына қатысты осы құжаттарда тауарларды жеткізу шарттары көрсетілмегенін атап өту қажет.
Бұдан басқа, аталған инвойстарды сатушы – «В» компаниясы емес, жүк жөнелтушілер – Иран компаниялары жоғарыда көрсетілген келісімшартқа сілтемесіз ұсынады, яғни тауарлардың кедендік құны сатушы емес, жүк жөнелтуші ұсынған мәліметтер негізінде айқындалады.
Осы мән – жайларды негізге ала отырып, Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағына әкету үшін сатушы - «В» компаниясы (Ауғанстан Ислам мемлекеті) тауарды қандай баға бойынша өткізгенін, сондай-ақ тауарды жеткізу бойынша көлік шығыстарының тауардың құнына енгізілгенін анықтау мүмкін емес.
Кодекстің 65-бабының 10-тармағына сәйкес тауарлардың кедендік құны және оны айқындауға қатысты мәліметтер дұрыс, саны жағынан айқындалатын және құжатпен расталған ақпаратқа негізделуге тиіс.
Кодекстің 66-бабының 3-тармағында сатып алушы тікелей сатушыға немесе өзге тұлғаға сатушының пайдасына жүзеге асырған немесе жүзеге асыруға жататын осы тауарлар үшін барлық төлемдердің жалпы сомасы әкелінетін тауарлар үшін іс жүзінде төленген немесе төленуге жататын баға болып табылады деп көзделген. Бұл ретте төлемдер Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған кез келген нысанда тікелей немесе жанама жүзеге асырылуы мүмкін.
Кодекстің 67-бабының 3-тармағына сәйкес әкелінетін тауарларды әкелінетін тауарлар үшін іс жүзінде төленген немесе төленуге жататын бағаға тасымалдауға (тасымалдауға) арналған шығыстар түріндегі қосымша есепке жазулар дұрыс, саны айқындалған және құжатпен расталған ақпарат негізінде жүргізіледі. Мұндай ақпарат болмаған кезде әкелінетін тауарлармен жасалатын мәміле құны жөніндегі әдіс (1-әдіс) қолданылмайды.
Бағаланатын тауарлардың кедендік құнын айқындау үшін қолайлы баға ақпаратын анықтау мақсатында деректер базасын мынадай ТД бағандары бойынша сұрыптау жүргізілді: тауардың шығарылған елі (Иран), тауарды жіберген ел (Иран), бағыты (ИМ), Тауардың СЭҚ ТН бойынша коды, тауардың атауы, кедендік құнды анықтау әдісінің коды (әкелінетін тауарлармен мәміле құны бойынша), кедендік құнды түзету белгісінің коды (КО қабылданды).
Кеден органы 2-ТД бойынша нақты ақпарат көзін көрсете отырып және ЕАЭО кедендік аумағына әкету үшін сатылған және бағаланатын тауарлар сияқты сол немесе оған сәйкес уақыт кезеңінде ЕАЭО кедендік аумағына әкелінген бірдей тауарлармен (2-әдіс) мәміле құны бойынша әдісті қолдана отырып, бірақ бағаланатын тауарлар ЕАЭО кедендік аумағына әкелінгенге дейін күнтізбелік 90 күннен ерте емес кедендік құнға түзету жүргізді. Сондай-ақ, ұқсас және біртекті тауарлармен салыстыру үшін көрсетілген кезеңде ұқсас тауарларды әкелудің салыстырмалы ақпараты болмаған жағдайда, тауарлардың кедендік құнын түзету кезінде 11 ТД бойынша кеден органының иелігіндегі деректер негізінде рұқсат етілген икемділікті қолдана отырып резервтік әдіс (6-әдіс) пайдаланылды.
Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 10.12.2013ж. №289 шешімімен ТД – ға өзгерістер енгізу тәртібі мен жағдайлары көзделген тауарларға арналған декларацияда мәлімделген мәліметтерге өзгерістер (толықтырулар) енгізу тәртібі (бұдан әрі-Тәртіп) бекітілді.
Тәртіптің 11-тармағының б) тармақшасында тауарлар шығарылғаннан кейін ТД-да мәлімделген мәліметтерді өзгерту (толықтыру) жүргізілген кедендік бақылау нәтижелері бойынша ТД-да мәлімделген дұрыс емес мәліметтер анықталған жағдайда жүргізілетіні белгіленген.
Тәртіптің 21 және 22-тармақтарына сәйкес тауарлар кеден органының бастамасы бойынша шығарылғаннан кейін ТД-да мәлімделген мәліметтерге өзгерістер (толықтырулар) енгізу тауарлар шығарылғаннан кейін ТД-да мәлімделген мәліметтерге өзгерістер (толықтырулар) енгізу туралы кеден органының шешімі негізінде жүзеге асырылады және декларантқа қол қойғызып тапсырылады не ол қабылданған күннен бастап 5 жұмыс күнінен аспайтын мерзімде табыс етілгені туралы хабарламасы бар тапсырысты пошта жөнелтілімімен жіберіледі.
Жоғарыда баяндалғанды ескере отырып, кеден органының кедендік тексеру нәтижелері бойынша кедендік әкелу бажын және ҚҚС есептеу заңды болып табылады.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік - процестік кодексінің 73-бабына сәйкес 15.10.2021ж. «А» жеке тұлғаның атына алдын ала шешім жіберіліп, оған әкімшілік рәсімге қатысушы жазбаша қарсылық білдірді. «А» жеке тұлғасының қарсылығында баяндалған дәлелдер шешім шығару кезінде қаралды.
Апелляциялық комиссияның шешімімен кедендік тексеру нәтижелері заңды деп танылды.
