Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі (бұдан әрі – уәкілетті орган) «М» жеке тұлғасынан аумақтық мемлекеттік кірістер департаментінің (бұдан әрі – кеден органы) кедендік баж бен ҚҚС есептеу туралы тексеру нәтижелері туралы хабарламаға шағым алды.
Іс материалдарынан көрініп тұрғандай, кеден органы тауардың кедендік құны – «жеміс-көкөніс өнімі» мәлімдемесінің дұрыстығы мәселесі бойынша кедендік тексеру жүргізді, оның нәтижелері бойынша жалпы сомасы 11 849,9 мың теңгеге хабарлама шығарылды.
«М» жеке тұлғасы кеден органының тұжырымдарымен келіспей, апелляциялық шағыммен жүгінді, онда кеден органы шешімінің күшін жоюды сұрайды.
Шағымнан «М» жеке тұлғасы жасалған келісімшарттар шеңберінде 2020 жылы «DAP – Инкотермс» жеткізу шарттарында жеміс-көкөніс өнімдерін жеткізуді жүзеге асырғаны келіп шығады. Кедендік декларациялау кезінде барлық қажетті құжаттар (шарттар, шот-фактуралар (инвойстар) және т.б.) ұсынылды.
«М» жеке тұлғасы кедендік тексеру нәтижелері бойынша оған мынадай негіздер бойынша кедендік төлемдер мен салықтар заңсыз есептелген деп есептейді.
Кедендік тексеру актісінен келіп шығатыны, «М» жеке тұлға мәлімдеген кедендік құнының деңгейі экспорт елінің – Өзбекстан Республикасының өнім берушілері СЭҚ-қа өзге де қатысушыларға сатқан ұқсас тауарлар құнының шамасынан төмен. Бұл ретте «М» жеке тұлғасы тауарларды жеткізу Өзбекстаннан емес, Тәжікстаннан жүзеге асырылғанын хабарлайды. Сондай-ақ тексеру актісінде ұқсас (ұқсас) тауарларды әкелу шарттары көрсетілмеген және бағалау ретінде пайдаланылған тауарлар қандай коммерциялық деңгейде және қандай мөлшерде әкелінгені туралы мәліметтер жоқ.
Бұдан басқа, тексеру актісінде кедендік тексеру барысында кейбір тауарлар бойынша тәуекелдер анықталғаны және олар бойынша құн түзетілгені көрсетілген. Осыған байланысты «М» жеке тұлғасы кедендік құнды қайта түзетуге жол берілмейді деп есептейді.
Сондай-ақ, «М» жеке тұлғасы кедендік тексеру жүргізу кезінде сұрау салынған құжаттарды толық көлемде ұсынғанын хабарлайды.
Әкелінетін тауарлардың физикалық және техникалық сипаттамалары, сапасы мен беделі туралы мәліметтерді ұсынбау «М» жеке тұлғасы жеміс-көкөніс өнімдерінің техникалық сипаттамалары жоқ екенін түсіндіреді. Сондай-ақ, «М» жеке тұлғасы бухгалтерлік есеп жүргізбейтінін хабарлайды, осыған байланысты оларды ұсынуға мүмкіндік болмады және бірдей/біртекті тауарларды жеткізуге арналған құжаттарды сұратуды орынсыз деп санайды, өйткені оларды алуға орын жоқ. Тауарларды тасымалдау (тасымалдау) туралы құжаттар мен мәліметтерді сұрату да орынсыз, өйткені тауарларды жеткізу «DAP-Қазақстан Республикасының шекарасы» жеткізу шарттарында жүзеге асырылды және көлік шығыстары тауар бағасына енгізілді. Сондай-ақ, сатушы мен сатып алушы арасында өзара тәуелділіктің жоқтығын растайтын құжаттарды сұрауға негіз болған жоқ, осыған байланысты өзара тәуелділіктің қандай да бір белгілері жоқ.
Бұл ретте «М» жеке тұлғасы оларға сатушының прайс-парақтары ұсынылғанын атап өтеді.
«А» компаниясымен жасалған келісім-шарттар мен қосымша келісімдердегі қолдардың сәйкес келмеуіне қатысты «М» жеке тұлғасы бұл жағдайға ешкім дау айтпағандығымен, тиісінше мәміле заңды болып табылатындығымен түсіндіреді.
«Т» компаниясымен жасалған келісім-шартта көрсетілген тауар құны бойынша қате қосымша келісім жасасу жолымен жойылды, сондай-ақ «U» компаниясымен жасалған келісім-шарт бойынша жеңілдік беру туралы қосымша келісім жасалды, ал «М» компаниясымен жасалған келісім-шартта көрсетілген тауар атауының сәйкес келмеуі қатемен түсіндіріледі.
Сондай-ақ, «М» жеке тұлғасы бүгінгі күні жоғары тұрған кеден органы жеміс-көкөніс өнімдерінің кедендік құнын ол мәлімдегеннен төмен қабылдайтынын атап өтеді.
Бұдан басқа, СЭҚ-тың жекелеген қатысушылары жоғарыда көрсетілген тауарларды ұқсас құны бойынша импорттайды.
Сонымен бірге, «М» жеке тұлғасы кеден органы нысан жойылған, сондай-ақ тексеру актісін тапсыру мерзімі бұзылған бұзушылықтарды жою туралы хабарлама шығарғанын хабарлайды. Шағым беру нәтижелері бойынша осы хабарлама кері қайтарып алынды, алайда тексеру актісі кері қайтарылып алынған жоқ.
Сондай-ақ кеден органы кедендік тексерудің алдын ала актісін табыс еткен жоқ.
Баяндалғанның негізінде, «М» жеке тұлғасы тексеру нәтижелері туралы хабарламаның күшін жоюды сұрайды.
Жеке тұлғаның «М» дәлелдерін тексеріп, кеден органы ұсынған материалдарды зерттеп, уәкілетті орган мынадай қорытындыға келді.
«Қазақстан Республикасындағы кедендік реттеу туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 396-бабында кедендік декларациялау кезінде мәлімделген әкелінетін тауарлардың кедендік құнына Кедендік бақылау жүргізу кезінде кеден органы тауарлардың кедендік құнын айқындау мен мәлімдеудің дұрыстығын тексеруді жүзеге асыратыны белгіленген.
Қаралып отырған жағдайда жасалған келісімшарттар шеңберінде «М» жеке тұлғасы Тәжікстан Республикасынан жеміс-көкөніс өнімдерін (жаңа піскен өрік, басты пияз, жаңа піскен асқабақ) әкелуді жүзеге асырды.
Тауарларды декларациялау «ішкі тұтыну үшін шығару» кедендік рәсімі бойынша жүргізілді, әкелінген тауарлардың кедендік құнын декларант әкелінетін тауарлармен мәміле құны бойынша айқындады (1 – әдіс), мұнда ЗКЖ «басты пияз» тауары бойынша – 0,04 және 0,06 АҚШ долларын/кг құрады, ЗКЖ «жаңа піскен өрік» тауары бойынша – 0,15 және 0,17 АҚШ долларын/кг құрады және ЗКЖ «жаңа піскен асқабақ» тауары бойынша – 0,04 АҚШ долларын/кг құрады.
Бұдан әрі кеден органы кедендік тексеру тағайындады, оның шеңберінде Кодекстің 417 және 426-баптарының негізінде «М» жеке тұлғаның атына құжаттарды және (немесе) мәліметтерді, атап айтқанда: прайс-парақтарды, бухгалтерлік құжаттарды, бағаланатын тауарларды жеткізуге арналған шарттарды, көлік құжаттарын, тараптардың өзара тәуелділігін растайтын құжаттарды, сатуға ілеспе мән-жайлар мен түсіндірмелерді сипаттайтын мәліметтерді ұсыну бойынша талап жіберілді.
Осы талап шеңберінде «М» жеке тұлғасымен 29 ДТ бойынша құжаттар ұсынылды: келісімшарттар, экспорттық декларациялар, шот-фактуралар, тауарлардың шығу тегі туралы сертификаттар, тауар-көлік жүкқұжаттары, карантиндік бақылау және қадағалау актілері және сәйкестік сертификаттары.
27 ДТ бойынша құжаттар ұсынылған жоқ.
Кедендік тексеру барысында кеден органы «А» компаниясымен жасалған келісімшартқа №1 және №2 қосымша келісімдерде «сатушының» әр түрлі қолдары бар екенін анықтады.
Сондай – ақ «Т» компаниясымен жасалған №1 келісімшартта «басты пияз» тауарының құны 0,6 АҚШ долларын/кг құрайды, бұл ретте ТД-да «М» жеке тұлғасы осы тауардың құнын 0,06 АҚШ доллары/кг есебімен мәлімдейді.
Осыған ұқсас жағдай «U» компаниясымен жасалған №2 келісімшарт бойынша қалыптасты, онда «басты пияз» – тауардың құны 0,13 АҚШ доллары/кг көрсетілген, ал тауар 0,11 АҚШ доллары/кг құны бойынша декларацияланады.
Бұдан басқа, «М» компаниясымен жасалған №2 келісімшарт бойынша келісімшарттың мәні «жаңа піскен өрік» тауары болып табылады, ал «М» жеке тұлғасы осы Келісімшарт бойынша «басты пияз» тауарының импортын жүзеге асырды.
Осы келісімшарттарға қосымша келісімдер ұсынылмаған.
Сондай-ақ кедендік тексеру актісінде банк «М» жеке тұлғасы берген мәліметтерге сәйкес ақша қаражатын аудару бойынша операциялар жүзеге асырылмағандығы, бұл ретте әкелінетін тауарлардың кедендік құны 300 мың АҚШ долларынан астам соманы құрағандығы көрсетілген.
Кеден органы 36 ДТ мәлімделген «басты пияз» тауарына қатысты кедендік тексеру нәтижелері бойынша «М» жеке тұлғасының өзі ресімдеген 0,11 АҚШ доллары/кг есебінен біртекті тауарлармен мәміле құны бойынша әдіс (3 – әдіс) қолданды.
20 ДТ мәлімделген «жаңа піскен өрік» және «жаңа піскен асқабақ» тауарлары бойынша тиісінше 0,67 АҚШ доллары/кг және 0,11 АҚШ доллары/кг есебінен резервтік әдіс (6 – әдіс) қолданылды.
Сонымен қатар, жеке тұлғаның шағым материалдарына және кеден органына ұсынған «М» құжаттарын қарап, мыналар анықталды.
«А» компаниясымен жасалған №1 келісімшартқа сәйкес, «жаңа піскен басты пияз» – тауардың құны 0,13 АҚШ долларын/кг құрайды, келісімшарттың жалпы құны 49 000 АҚШ долларын құрайды. Тауар үшін төлем тауар тиелгеннен кейін ақша қаражатын аудару жолымен АҚШ долларымен жүргізіледі. Сатып алушы мен делдал есебінен ақша аударымына байланысты барлық банктік шығындар.
№1 қосымша келісіммен осы келісімшартқа өзгерістер енгізілді, оған сәйкес тауарлардың бағасы мен атаулары инвойс бойынша анықталады, келісімшарттың жалпы сомасы 50 000 АҚШ долларын құрайды.
Нормативтік-анықтамалық ақпаратқа (НАА) сәйкес осы келісімшарт бойынша есептік тіркеу күні (мәміле паспорты) қосымша келісімге қол қойылғаннан кейін бір ай өткен соң тіркелді.
Сондай-ақ, қосымша келісімнің шарттары бойынша тауар үшін төлем тиелгеннен кейін 365 күн ішінде әрбір тиелген партия үшін тауар тиелгеннен кейін ақша қаражатын аудару арқылы АҚШ долларымен жүргізіледі. Коронавирустық пандемияға байланысты тауар үшін ақы төлеу жүргізушілер немесе сатушы өкілдері арқылы қолма-қол есеп айырысу арқылы мүмкін болады. Сондай-ақ, қосымша келісімде мерзімді жеңілдіктерді ұсынуға жол берілетіні көрсетілген, жеңілдіктер ескерілген бағалар шот-фактуралармен айқындалады.
Осыған ұқсас жағдай «Т» компаниясымен жасалған №1 келісім – шарт бойынша, тауарды жеткізу бойынша – «балғын пияз» - 0,6 АҚШ доллары/кг құны бойынша байқалады, онда тауар үшін төлем тауарды тиегеннен кейін ақша қаражатын аудару арқылы АҚШ долларымен жүргізіледі. Сатып алушы мен делдал есебінен ақша аударуға байланысты барлық банктік шығындар.
Осы келісімшартқа №1 қосымша келісімге сәйкес тауар үшін төлем тиелгеннен кейін 365 күн ішінде әрбір тиелген партия үшін тауар тиелгеннен кейін ақша қаражатын аудару арқылы АҚШ долларымен жүргізіледі. Коронавирустық пандемияға байланысты тауар үшін ақы төлеу жүргізушілер немесе сатушы өкілдері арқылы қолма-қол есеп айырысу арқылы мүмкін болады. Сондай-ақ қосымша келісімде мерзімді жеңілдіктер беруге жол берілетіні көрсетілген, жеңілдіктер ескерілген бағалар шот-фактуралармен айқындалады.
Сонымен бірге, ТД –ның бірі бойынша «М» жеке тұлғасымен тауардың құны – «балғын пияз» 0,06 АҚШ долларынан/кг-нан мәлімделген, бұл ретте CMR сәйкес тауар қосымша келісімге қол қойылғанға дейін жөнелтілген.
Сондай – ақ «М» жеке тұлғасы «М» компаниясымен 0,15 АҚШ доллары/кг құны бойынша «жас өрік» - тауарды жеткізуге №2 келісімшарт жасады, тауар үшін төлем тауар тиелгеннен кейін ақша қаражатын аудару арқылы АҚШ долларымен жүргізіледі. Сатып алушы мен делдал есебінен ақша аударуға байланысты барлық банктік шығындар.
Бұл ретте «М» компаниясымен жасалған №2 келісімшартта келісімшарттың мәні «жаңа піскен өрік» тауары болып табылады, ал «М» жеке тұлғасы осы Келісімшарт бойынша «басты пияз» тауарының импортын жүзеге асырды.
Сондай – ақ, осы «М» жеке тұлғасымен тауарды жеткізуге келісім-шарт жасалды – «пияз» осы нөмірмен, бірақ басқа күнмен.
Бұл ретте келісімшарттарда және келісімшарттарға қосымша келісімдерде тараптардың банктік деректемелері, оның ішінде «М» жеке тұлғаның банктік деректемелері қамтылады.
Банк ұсынған ақпаратты негізге ала отырып, көрсетілген банктік шотты жеке тұлға ұлттық валютада «М» ашты, Шығыс қалдық 200 теңгеден кем болады.
Сондай-ақ банктің «М» жеке тұлғасы мен «А» компаниясы арасында жасалған №1 келісімшарт бойынша деректеріне сәйкес «М» жеке тұлғасының 20 000 АҚШ доллары сомасына тауар алғаны, бұл ретте осы жеткізілімдер бойынша төлем жүргізілмегені жөн.
Бұл ретте №2 келісімшартта және оған №1 қосымша келісімде көрсетілген «М» компаниясы директорының қолы әр түрлі көрсетілген.
Осындай сәйкессіздік «А» компаниясы директорының №1 келісімшартта және №1 қосымша келісімде, сондай-ақ «U» компаниясымен жасалған №3 келісімшартта және оған №1 қосымша келісімде белгіленген.
Сонымен қатар, Тәжікстан Республикасының кеден қызметі берген ақпаратқа сәйкес, автокөлік құралдарының жүргізушілері «М» жеке тұлғасынан ақша алған жоқ.
Сонымен бірге, кейбір жүргізушілер «М» жеке тұлғасы мен оның өкілдері оларды Қазақстан Республикасының шекарасында қарсы алғанын, кедендік декларациялауды жүргізгенін және одан әрі жүк Ресей Федерациясының қалаларына жіберілгенін хабарлайды.
Осылайша, қосымша келісімдер (тауар үшін төлем ақша аудару арқылы АҚШ долларымен жүзеге асырылатындығын, сондай-ақ тауар үшін төлем жүргізушілер немесе сатушы өкілдері арқылы қолма-қол есеп айырысу арқылы жүзеге асырылатындығын көрсететін) күмән тудырады. Бұдан басқа, банктік шотқа ақша қаражатының түсуі және оны жүргізушілер арқылы беру арқылы тауар үшін төлем жоқ.
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» 28.02.2007ж. №234 Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – бухгалтерлік есеп туралы Заң) 2-бабының 2-тармағына сәйкес дара кәсіпкерлер жоғарыда көрсетілген баптың 2-тармағында белгіленген шарттарға сәйкес бухгалтерлік есепті жүргізуді (бастапқы құжаттарды жасау мен сақтауды қоспағанда) және қаржылық есептілікті жасауды жүзеге асырмауға құқылы.
Осы тармақта көрсетілген шарттарға сәйкес келетін және бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікті жүргізу туралы дербес шешім қабылдаған дара кәсіпкер осындай шешім қабылданған айдан кейінгі айдан бастап осындай есепке алуды жүргізуді жүзеге асыруға құқылы.
2019-2020 жылдардағы салық мәліметтеріне сәйкес «М» жеке тұлғасы жеке табыс салығы бойынша декларация ұсынған. Осылайша, жеке тұлғаның «М» - нің бухгалтерлік есеп жүргізбейтіндігі және сәйкесінше бухгалтерлік құжаттарды ұсына алмайтындығы туралы дәлелі жоқ.
Кодекстің 65-бабына сәйкес тауарлардың кедендік құны және оны айқындауға қатысты мәліметтер дұрыс, саны жағынан айқындалатын және құжатпен расталған ақпаратқа негізделуге тиіс.
Кодекстің 66-бабына сәйкес әкелінетін тауарлардың кедендік құны олармен жасалған мәміле құны, яғни осы тауарлар Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағына әкету үшін сатылған кезде олар үшін іс жүзінде төленген немесе төленуге жататын және Кодекстің 67-бабына сәйкес толықтырылған баға болып табылады.
Сатып алушы тікелей сатушыға немесе өзге тұлғаға сатушының пайдасына жүзеге асырған немесе жүзеге асыруға жататын осы тауарлар үшін барлық төлемдердің жалпы сомасы әкелінетін тауарлар үшін іс жүзінде төленген немесе төленуге жататын баға болып табылады.
Егер әкелінетін тауарлардың кедендік құнын Кодекстің 66, 68 – 71-баптарына сәйкес айқындау мүмкін болмаған жағдайда, мұндай тауарлардың кедендік құны Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағында бар мәліметтер негізінде айқындалады.
Кодекстің 72 – бабына сәйкес пайдаланылатын тауарлардың кедендік құнын айқындау әдістері Кодекстің 66, 68-71-баптарында көзделгендегідей болып табылады, алайда осы бапқа сәйкес кедендік құнды айқындау кезінде оларды қолдану кезінде икемділікке жол беріледі.
Бұл ретте Кодекстің 417-бабының 6-тармағына сәйкес тексерілетін тұлға кедендік тексеру кезінде талап ету бойынша кедендік декларацияда мәлімделген құжаттарды ұсынбаған жағдайда, осындай құжаттардың негізінде кедендік декларацияда мәлімделген мәліметтер дұрыс мәлімделмеген болып есептеледі.
Бұдан басқа, Кодекстің 65-бабына сәйкес «М» жеке тұлғасына Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 23.02.2018 ж. №264 «Консультацияларды өткізу қағидалары мен мерзімдерін бекіту туралы» бұйрығы шеңберінде консультацияларды өткізу мүмкіндігі туралы хат жолданды. Сонымен бірге, кедендік тексеру аяқталғанға дейін көрсетілген хатқа кеден органына жауап түскен жоқ.
Тауарға ақы төленгенін растайтын құжаттардың (банктік және төлем құжаттары) болмауына және 27 ТД-да мәлімделген құжаттардың ұсынылмауына байланысты кедендік құнды әкелінетін тауарлармен жасалған мәміле құны бойынша айқындауға болмайды (1-әдіс).
«Басты пияз» – тауар бойынша кедендік құнды айқындау кезінде, біртекті тауарлар бойынша мәміле құны бойынша (3-әдіс) баға ақпаратының көзі ретінде кеден органы ТД қабылдады, онда «М» жеке тұлғасы тауарларды алушы болып табылады және тауардың құны 0,11 АҚШ долларын/кг құрайды.
Тауарға қатысты бағалық ақпарат көзі ретінде-резервтік әдіс (6-әдіс) бойынша кедендік құнды айқындау үшін ТД қабылданды, ол бойынша кедендік құнның мөлшері 0,67 АҚШ долларын/кг құрайды, бұл ретте осы ТД бойынша тауарды жөнелтуші «А» компаниясы болып табылады, ол сондай-ақ оларға қатысты кедендік тексеру жүргізілген 10 ТД бойынша жөнелтуші болып табылады.
«Жаңа піскен асқабақтар» тауарына қатысты кедендік құн резервтік әдіс (6 – әдіс) бойынша қабылданды, ол бойынша кедендік құн мөлшері 0,11 АҚШ долларын/кг құрайды.
Кедендік тазарту кезеңінде қосымша тексеру жүргізілген ТД-ға қатысты кедендік тексеру жүргізілмегенін және кедендік құнды декларант түзеткенін қосымша атап өтеміз.
Апелляциялық комиссияның шешімімен кедендік тексеру нәтижелері заңды деп танылды.
