Кто больше всего имеет долги по налогам в Казахстане

Официальный срок завершения налоговой амнистии для субъектов малого и среднего бизнеса истекает 31 декабря 2019 года. По данным Комитета государственных доходов потенциальные участники – это 90 077 налогоплательщиков, имевших по состоянию на 01 октября 2018 года недоимку в размере 210,4 млрд тенге, пени – 122,9 млрд тенге, штрафов – 7,4 млрд тенге.

Смогут ли все воспользоваться налоговой амнистией и насколько активно участвуют  субъекты малого и среднего бизнеса в этой акции? На эти и другие вопросы отвечает директор департамента аудита КГД МФ РК Жандос Дуйсембиев.

- Жандос Жумабаевич, как вы оцениваете результаты по списанию долгов первого полугодия текущего года? Дает ли этот процесс положительный эффект на доходы государственного бюджета?

- Как доказывает международный опыт и опыт предыдущих отечественных программ, безусловно, амнистия – это эффективная альтернатива избавиться от груза налоговых обязательств. И налогоплательщики это используют. И все же основная цель – это не пополнение бюджета, а возврат бизнеса в правовое поле, сохранение рабочих мест в действующих предприятиях и оздоровление экономики в сферах малого и среднего бизнеса.

Так как преимущество данной амнистии заключается в снижении на 100% штрафов и ежедневно растущей пени, деловая общественность приветствовала такую инициативу, учитывая значительный размер этого бизнес-сегмента. И органы государственных доходов готовы помочь урегулировать ситуацию в течение срока действия амнистии, то есть до 31 декабря 2019 года.

На 1 июля 2019 года к программе «Налоговой амнистии для малого и среднего бизнеса» присоединилось 39330 налогоплательщиков посредством погашения основного долга по налогам 7,6 млрд тенге. По ним списано пени   2,1 млрд тенге и штрафов 180,6 млн тенге.

- В СМИ, социальных сетях обсуждается относительно слабая динамика проводимой налоговой амнистии. Ведь погашено всего чуть более 7 млрд тенге из озвученных Комитетом ранее 210 млрд.тенге. Как вы поясните эти факты?

- Действительно, сумма погашения налогоплательщиками составила всего 3,6% от общей суммы недоимки, сформированной на 1 октября 2018 года. Однако здесь следует рассуждать аккуратно и правильно довести до сведения общественности следующее: каждому налогоплательщику предоставлено одинаковое право стать участником этой программы.

Время запуска амнистии соответствует глобальному усилению по борьбе с уклонением от уплаты налогов. Порядка половины всей задолженности (44,4% или 93,4 млрд тенге) приходится на НДС. А этот вид налога  подвержен высокому риску использования так называемых «серых» и «карусельных» схем по зачету НДС. Задолженность наиболее распространена в строительной отрасли, оптовой и розничной торговле и в сфере предоставления услуг, на которые приходится более 60% задолженности, и прямо или опосредовано относятся к сфере государственных закупок (подрядчики, субподрядчики, поставщики на всех уровнях и др.).

Если смотреть географически, то значительная концентрация долгов соответствует концентрации объемов налоговых поступлений: в городах Алматы (13,5%), Шымкент (13,4%) и Карагандинской области (13,8%).

Если выше мы говорили о преимуществах и уникальных возможностях от участия налогоплательщиков в амнистии при условии погашения основного долга, то давайте обсудим потенциальные проблемы и предпринимаемые Комитетом шаги для того, чтобы амнистия была успешной.

Во-первых, проблемой является высокий уровень задолженности по лицам, обретшим статусы ликвидированные, банкроты, бездействующие и проч. по состоянию на текущую дату. Их количество насчитывается 18 489 лиц с общей недоимкой 136,1 млрд тенге, или 65 % от озвученной суммы на 01.10.2018 года.

Во-вторых, само объявление амнистии не влияет на поведение налогоплательщика. Решение налогоплательщика о присоединении к программе зависит от ресурсов и целенаправленных усилий.

К примеру, в списке лиц, потенциально подпадающих под амнистию, числится налогоплательщик, сумма недоимки которого составляет порядка 700 млн тенге. Недоимка образована в апреле 2017 года. В отношении налогоплательщика применены способы и меры принудительного взыскания, которые не привели к погашению. С апреля 2017 года предприятие не ведет финансово-хозяйственную деятельность, налоговую отчетность не представляет, отсутствует по юридическому адресу и, по сведениям уполномоченных органов, активов для погашения задолженности не имеет.

Следовательно, данный налогоплательщик претендует на амнистирование долгов перед бюджетом, однако до сих пор остается сомнительным его участие в программе.

Это общеизвестная мировая практика, когда налогоплательщик самостоятельно взвешивает выгоды и издержки от уклонения уплаты налогов. Часть предпринимателей остаются в «тени». Поэтому, несмотря на обсуждаемую эффективность амнистии, перед Комитетом остается исполнение 3 обязанностей: это разъяснительная работа среди налогоплательщиков, налоговый контроль и обеспечение исполнения налогоплательщиками налоговых обязательств в полном объеме. Организована работа уведомительного характера, всем адресно направлены извещения для принятия участия в программе, проведены в 1 полугодии и запланированы во 2 полугодии выездные семинары по регионам.

- В принципе приведенная Вами статистика и аргументация расставила все точки над I. А могли бы вы рассказать подробно, когда амнистия реально помогла налогоплательщикам?

- В отличие от тех, кто еще пассивно остается в «тени», есть положительные примеры по перезагрузке бизнеса, который, казалось бы, спасти уже невозможно. Как я ранее отмечал, около сорока тысяч налогоплательщиков использовали возможность списания долгов. Если исключить бездействующих, банкротов, то это уже больше 50%  должников.

По ним были списаны пени, штрафы и соответственно сняты все ограничения и аресты с банковских счетов, имущества и другое, то есть появилась полноценная возможность дальше вести свой бизнес.

Приведу один из примеров по Актюбинской области. ТОО осуществляет технические услуги в области горнодобывающей промышленности и по состоянию на 1 октября имело непогашенную налоговую задолженность по корпоративному подоходному налогу 470 млн  тенге, в том числе недоимка – 138,3 млн  тенге, пеня превышала основной долг почти в 3 раза. В результате участия в налоговой амнистии посредством   уплаченного налога 138,3 млн тенге, налогоплательщику списано пени в размере 331,6 млн  тенге.

Как Вы понимаете, списание такой суммы   положительно повлияло на корпоративный портфель компании.

 По экспертным мнениям, у участников программы «Налоговая амнистия для малого и среднего бизнеса» большие преимущества. Хотя методика уже отработана: погашение основной суммы долга приведет к списанию пеней и штрафов без заявления налогоплательщика. При необходимости, если Вы обнаружите непогашенную задолженность, можно обратиться в местный орган государственных доходов, где Вы получите необходимые расчеты и консультацию для списания долгов.

Вместе с этим, по не включенным налогоплательщикам в список налоговой амнистии, действуют иные способы расчетов с бюджетом, как рассрочка и отсрочка платежей.

- Спасибо Вам за интервью, за подробный анализ текущей ситуации по налоговой амнистии.

- В завершение мне хотелось бы,  чтобы этот год прошел под знаком сотрудничества, взаимоуважения. Наш государственный орган открыт для рабочих и оперативных контактов по решению вопросов, вызванных налоговой политикой. Впереди еще 6 месяцев, и надеюсь, что в ближайшее время будет полная реакция со стороны предпринимателей, направленная на снятие накопленной долговой нагрузки по пеням и штрафам.

 Пресс-служба КГД

Шағын және орта бизнес суюъектілер үшін салықтық рақымшылықтың ресми мерзімі  2019 жылғы 31 желтоқсанда аяқталады. Мемлекеттік кірістер комитетінің дерегі бойынша 2018 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша бересі - 210,4 млрд. теңге, өсімпұл - 122,9 млрд. теңге, айыппұл - 7,4 млрд. теңге мөлшерінде қарызы бар  әлеуетті қатысушы – бұл 90 077 салық төлеуші.

Барлығы бірдей салықтық рақымшылықты пайдалана алады ма және бұл акцияға шағын және орта бизнес субъектілері қаншалықты белсенді қатысуда? Осы және басқа да сұрақтарға ҚР ҚМ МКК Аудит департаментінің директоры Жандос Дүйсембиев жауап береді.

- Жандос Жұмабайұлы, Сіз ағымдағы жылдың бірініші жартыжылдығында қарызды есептен шығару нәтижесін қалай бағалайсыз? Бұл процес мемлекет бюджетінің кірісіне оң әсер беруде ме?

- Халықаралық тәжірибе және осының алдындағы отандық бағдарлама дәлелдегендей, әрине рақымшылық – бұл салықтық міндеттеме жүгінен арылудың баламасы. Мұны салық төлеушілер пайдаланады. Дегенменде негізгі мақсат – бұл бюджетті толтыру емес, бизнесті құқықтық алаңға қайтару, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарда жұмыс орнын сақтау, шағын және орта бизнес саласындағы экономиканы сауықтыру.

Себебі бұл рақымшылықтың артықшылығыайыппұлды және күн сайын өсетін өсімпұлды 100% төмендету болып табылады, осы бизнес-сегменттің елеулі мөлшерін ескере отырып, іскер жұртшылық бұл бастаманы қолдады. Мемлекеттік кірістер органы рақымшылықтың қолданыс мерзімі ішінде, яғни 2019 жылғы 31 желтоқсанға дейін жағдайды реттеуге көмектесуге дайын.

2019 жылғы 1 шілдеде «Шағын және орта бизнес үшін салықтық рақымшылық» бағдарламасына салық бойынша 7,6 млрд.теңге негізгі қаразын өтеу арқылы 39330 салық төлеуші қосылды. Олардың 2,1 млрд.теңге өсімпұлы және 180,6 млн.теңге айыппұлы есептен шығарылды.

- БАҚ, әлеуметтік желілерде жүргізіліп жатқан салықтық рақымшылықтың салыстырмалы әлсіз динамикасы талқылануда. Бұған дейін Комитет айтқан 210 млрд.теңгенің  өтелгені 7 млрд. теңгеден сәл асады. Бұл фактіні сіз қалай түсіндіресіз?

- Шынында да салық төлеушілердің өтеген сомасы 2018 жылғы 1 қазан айында қалыптасқан бересінің жалпы сомасының не бары 3,6% құрайды. Алайда, мұны мұқият талдау керек және жұршылық назарына мынаны: әрбір салық төлеушіге осы бағдарламаның қатысушысы болуына бірдей  құқық берілгенін дұрыс жеткізу қажет.

Рақымшылықтың іске қосылу уақыты салық төлеуден жалтаруға қарсы күрес бойынша жаһандық күш салуға сәйкес келеді. Барлық берешектердің шамамен жартысы (44,4%немесе 93,4 млрд.теңге) ҚҚС-қа тиесілі. Ал бұл ҚҚС есепке жатқызу бойынша «сұр» және «шеңбер» деп аталатын схеманы пайдаланатын жоғары тәуекелді салық түрі. Берешектің ең көп тараған құрылыс саласы, көтермен және бөлшек сауда және берешектің 60% көбі қызмет көрсету саласына және тікелей немесе жанама түрде мемлекеттік сатып алу саласына (мердігерлер, субмердігерлер, әртүрлі деңгейдегі өнім берушілер және басқалар) тиесілі.

Егер географиялық жағынан алып қарасақ, қарыздың елеуді түрде шоғырлануы салық түсімі көлемінің шоғырлануына сәйкес: Алматы қ. (13,5%), Шымкент қ. (13,4%) және Қарағанды облысында (13,8%).

Жоғарыда біз негізгі қарызды өтеген кезде рақымшылыққа салық төлеушілердің қатысуының бірігей мүмкіндігі мен оның артықшылықтары туралы айттық, енді әлеуетті проблеманы және рақымшылықтың сәтті өтуі үшін Комитет қабылдап жатқан қадамдарды талдайық.

Біріншіден, бүгінгі күнгі жағдай бойынша тарату, банкрот, жұмыс істемейтін және басқа да мәртебелерге ие тұлғалар бойынша берешектер деңгейінің жоғары болуы проблема болып табылады. Олардың саны 18 489 тұлға, жалпы бересі136,1 млрд. теңге, немесе 01.10.2018 жылғы айтылған соманың 65 % құрайды.

Екіншіден, рақымшылық туралы хабарламаның өзі салық төлеушінің мінез-құлқына әсер етпейді. Салық төлеушінің бағдарламаға қатысуы туралы шешімі ресурсына және мақсатты бағытталған күшіне байланысты.

Мысалы, рақымшылық етуге ықтимал түрде жататын адамдардың тізімінде салық берешегінің сомасышамамен 700 млн. теңге құрайтын салық төлеуші бар делік. Бересі 2017 жылдың сәуір айында құралды. Салық төлеушіге қатысты мәжбүрлеп өндіріп алу тәсілдері мен шаралары қолданылған, олар оны өтеуге алып келген жоқ. 2017 жылдың сәуірінен кәсіпорын қаржы-шаруашылық қызмет жүргізген жоқ, салық есептілігін табыс етпеген, заңды мекенжайы жоқ және уәкілетті органдардың мәліметтері бойынша берешектерін өтеу үшін активтері де жоқ.

Демек, аталған салық төлеуші бюджет алдындағы қарыздарын рақымшылық жасауға үміткер, бірақ әлі күнге дейін оның бағдарламада қатысуы күмәнді болып қалып отыр.

Бұл салық төлеуші салықтарды төлеу жалтарудан табатын пайда мен шығындарын өзі таразылайтын жалпыға мәлім әлемдік тәжірибе. Кәсіпкерлердің бір бөлігі "тасада"қалады. Сондықтан, талықланып отырған рақымшылықтың тиімділігіне қарамастан, Комитетінің алдында 3 міндеттері орындау қалады: бұл салық төлеушілердің арасында түсіндіру жұмысы, салықтық бақылау мен салық төлеушілердің салық міндеттемелерін толық көлемде орындауын қамтамасыз ету. Хабарламалы қсипаттағы жұмыс ұйымдастырылды,барлық мекенжайлар бойынша бағдарламаға қатысуға қабылдау үшін хабарлама жіберілді, 1-жартыжылдықта өңірлер бойынша көшпелі семинарлар жүргізілдіжәне 2 жартыжылдықта өткізу де жоспарланған.

- Негізінде Сіз келтірілген статистика және аргументтер барлық нүктелерді қойды. Ал рақымшылық салық төлеушілерге қашан нақты көмектескенін егжей-тегжейлі айтып бере аласыз ба?

- Кім әлі "тасада" енжарлық танытып қалып  отырғандардан айырмашылығы сақтап қалуы екіталай бизнесті қайта жандандырудың оң мысалы болып отыр. Мен алдын атап өткендей, шамамен қырық мың салық төлеушілер борыштарын жою мүмкіндігін пайдаланды. Егер әрекет етпейтіндерді, банкроттарды алып тастаса, бұл борышкерлердің 50% артық.

Олар бойынша өсімпұлдар, айыппұлдар есептен шығарылды және тиісінше, банк шоттарынан, мүлкінен және басқа да барлық шектеулер мен тыйым салулар алынып тасталды, яғни өз бизнесін әрі қарай жүргізугетолыққанды мүмкіндігіне ие болды.

Ақтөбе облысы бойынша бір мысал келтіре кетейін. ЖШС кен өндіру өнеркәсібі саласында техникалық қызметтер жүзеге асырады делік және 1 қазандағы жағдай бойынша корпоративтік табыс салығы бойынша өтелмеген 470 млн. теңгесалық берешегі, оның ішінде бересі сомасы – 138,3 млн. теңге, өсімпұл негізгі қарыздан 3 есеге дерлікартық болды. Салық рақымшылығына қатысу нәтижесінде 138,3 млн. теңге төленген салық арқылы, салық төлеушінің 331,6 млн. теңгемөлшерінде өсімпұлы есептен шығарылды.

Сіз мұндай соманы есептен шығару компанияның корпоративтік портфеліне оң әсер еткенін түсінетін боларсыз.

Сараптамалық пікір бойынша «Шағын және орта бизнес үшін салық рақымшылығы" бағдарламасының қатысушыларының үлкен артықшылықтары бар. Әдістеме іс жүзінде қолданылса да борыштың негізгі сомасын өтеу салық төлеуші өтініш бермей өсімпұлдар мен айыппұлдарды есептен шығаруға алып келеді. Қажет болған жағдайда, егер Сіз өтелмеген берешекті тапсаңыз, мемлекеттік кірістердің жергілікті органына жүгініс жасауыңызға болады, онда Сіз борыштарды есептен шығару үшін қажетті есептеулер мен кеңес ала аласыз.

Сонымен қатар, салық рақымшылығының тізіміне енбеген салық төлеушілер бойынша төлемдердің мерзімдерін ұзарту және кейінге қалдыру сияқты бюджетпен есеп айырысудың өзге де тәсілдері қолданылады.

- Салық рақымшылығының ағымдағы жағдайы жөнінде егжей-тегжейлі талдау бойынша берген сұхбатыңызға рахмет.